Предраг Димитровски Старо непишано правило е дека за да видиш некој каков човек е треба или да одиш со него три дена на пат или да му дадеш пет дена власт. Е, ова правило како да не важеше ни за претходниот, а богами и за актуелниот премиер, зашто и Зоран Заев и Димитар Ковачевски наликуваат како јајце на јајце! Човек да се посомнева да не имаат дури ист генетски код! Да не бидам погрешно разбран, ова пред сѐ важи за нивното однесување и подготвеноста да не прават разлика меѓу вистината и лагата, меѓу политички коректното однесување и провоцирањето, меѓу градските културни манири и голата „сељачаана“, меѓу настап во јавност и настап во Собранието, меѓу арогантноста и приземноста… А, дека излегуваат од иста, црна, ментална пропагандистичка матрица нема сомневање. Тоа се гледа и од авион. Во рок од нецела недела, Димитар Ковачевски можевме да го проследиме од политичкиот врв до политичкото дно, можност што ретко му се пружа на еден премиер, па било тоа да станува збор за нашиот Таче. Од настап во ООН и на престижниот универзитет Колумбија до настап пред домашните новинари на беспотребно свикана вонредна прес-конференција во Владата и нескриен излив на хистерично однесување во нашиот Парламент. И притоа главната мантра, што се обиде да ни ја продаде, беше таа да не слушаме што говори, туку што прави. А, најмал заеднички содржател и за едното и за другото е нула! Дупла нула! Еве, сериозните поблеми со вистината манифестирани во настапите во Њујорк ќе ги оставиме настрана, како домашна задача за платените факт-чекери. Они нека се позанимаваат со тоа, на пример, колку ни е функционална мултиетничката демократија и системот во целина или колку ни се добри реформите во образованието. Таче наш „Монтенегро“ или „западна Бугарија“, прекарите, што му ги додели албанскиот премиер Еди Рама, а на кои, наместо веднаш да реагира, се смееше како „зелен“, прексиноќа пред новинарите или пред јавноста, како сакате, ни ја откри својата досега непозната страна за поседување необична смисла за хумор. Гледаш, ни новинарите, ни јавноста, што ќе рече ние обичните смртници, до сега не знаевме ни што е парно греење, ни како се доаѓа до него! Тоа, според „рецептот“ на Таче, да ти било греење на вода во топланите, што тие како власт ќе ја испорачуваат до домаќинствата! Ајде мајкатааа, што би рекол неговиот петходник! А, како се доаѓа до тоа не знае ни самиот Таче, а богами и оние негови „мустри“ од министри, што насмеани од уво до уво стоеја зад него. Исто ако што сите на купче не знаат, на пример, во кој сооднос треба да биде топлата наспроти ладната вода за да се добие максимален ефект на греење на гаѓаните. На тоа топланите најмногу заработуваат, а цената ја плаќаат корисниците. Ама тоа ти е кога обични шупелки, кои ти се продаваат за некакви харвардци или министри, ќе облечат листер одела и лакувани чевли. Нејсе. Полковникот Даган Ковачки од опозициската ВМРО-ДПМНЕ со денови го позиваше премиерот Ковачевски јавно да каже зошто бил прогласен за трајно неспособен за служење во АРМ. Патувањето во Њујорк малку го одолговлече последниот одговор на премиерот и нивното директно соочување на пратеничките прашања во Собранието. Велам последен, зашто индиректно Ковачевски претходно даде два други, што беа спротивни од тој даден во Собранието. Според премиерот, излезе дека заради здравствен абдоменален проблем со кој се уште се соочува била регистрирана неговата неможност за служење на воена обврска. И можам да го разберам и само до некаде да го оправдам, зашто и јас сум имал абдоменални здравствени проблеми. Додуша, не пред да заминам во редовите на некогашната ЈНА, туку набргу по враќањето во цивилна облека. Ама тоа не беше причина здравствена комисија да ме прогласи за трајно неспособен за служење, скраја да е, армија или да ме избришат од резервистите. Напротив. Без некогашната воена книшка во пензискиот фонд на човека му прават сериозни проблеми. И ќе беше добро Ковачевски да завршеше со тоа. Ама пуста суета, пуста „величина“, пусто манифестирање политичка моќ и сила. Индивидуалната прозивка на пратеничко прашање од Ковачки, Таче не можеше да се воздржи и да ја генерализира. Хистерично и се нафрли на целата опозиција, па парафразирано ќе рече сите вие од оваа страна сте лопови, криминалци, кодоши… Абе, на Таче да не му ја згрешиле дијагнозата?! Не знам, тој самиот треба да си знае. Исто како што треба и мора да знае како премиер дека неговото ниво на однесување во Собранието треба и мора да биде пример за сите останати! Ако премиерот не знае или не сака да знае дека обвинувајќи ја целата опозиција за лоповлук, киминал, кодошење…тој истовремено така етикетира најмалку 300.000 граѓани, кои на непосредни избори се изјасниле и ги избрале пратениците од опозицијата. Какви се, такви се, токму се. А, ако на Ковачевски не му се бендисуваат поединци или сите пратеници од опозицијата или прашањата, што тие му ги поставуваат, тоа си е негов поблем. И се знае како единствено може да ги смени. На парламентарни избори. И нив не мора да ги чека во 2024 година, туку може веднаш да се заложи за предвремени избори и тие да се одржат, што се вели, уште утре. И како човек со две лица, премиерот на истата собраниска седница, од истата собраниска говорница се обиде од „црн ѓавол“ да се претвори во „бел ангел“! Ги повика сите општествени чинители да се исправат пред предизвикот на пресудните моменти за заокружување на државноста, преку полноправното зачленување во Европската Унија. Тоа го очекувале граѓаните. Тоа и требало на нашата држава и тие, како власт и СДСМ, нели, да ти биле подготвени тоа да го направат. Зашто, било дојдено време за заедништво, време за храброст и за лидерство, за што исто така биле подготвени да подадат рака, надминувајќи се себе си и тесно партиските интереси. Се е ова убаво. Дури и убаво звучи за сечие уво. Ама, како тоа ќе го бараш од некого, кого само неколку минути претходно си го направил „попара„!? Не оди заедно едното со другото. За жал. Туку, како што му одговори на Ковачки, да се јавеше Таче и да и одговори на Екатерина Захариева дали навистина македонизмот е неспоив со европските вредности и дека не му е место во ЕУ!? Ама не, не очекувајте такво нешто од него. Зашто, за тоа треба да има нешто меѓу нозете, а очигледно нема. Ставовите искажани во рубриката Колумни се лични ставови на авторите и не се автоматски и ставови на редакцијата на Republika.mk. Редакцијата на Republika.mk се оградува од ставовите во објавените колумни, а одговорноста за изнесеното во нив е исклучиво на авторот. Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира....

Во минатото уште во времето на СФРЈ во Македонија имаше голема градежна оператива, големи градежни претпријатија: Пелагонија, Бетон, Гранит, Маврово, Илинден и други. Имаше интензивна изградба во земјата, најмногу во Скопје, но и надвор од Македонија. По осамостојувањето на РМ и економската транзиција овие фирми ослабнаа, а некои и банкротираа. Но по 1990 година се формираа нови приватни градежни фирми кои за потребите на својот бизнис прават големи напори за изградба на згради во градот Скопје, особено во централното градско подрачје, но и во општините Карпош и Аеродром. Кај една од улиците каде што често поминувам никнува нова огромна зграда меѓу бул. Илинден и реката Вардар. Од другата страна зградата е залепена до т.н. “Адреналински парк“ на самиот кеј. Во непосредна близина се веќе изградени уште неколку големи згради последниве две години. Ниту еден граѓанин ова не го сака. Прашањето е како ова поминало на анкета кај граѓаните? Пред земјотресот (1963 г.) градот Скопје имаше околу 170.000 жители, приближно толку имаше и Љубљана. Денес Скопје има околу 600.000 жители, а Љубљана 280.000 жители. Дали оваа експанзија на градот Скопје е нормална, дали жителите живеат подобро, дали целокупната инфрастуктура може да се прилагоди на овие промени? Но притисокот за градење нови згради на атрактивни локации во градот продолжува, а граѓаните во соседството на тие локации тоа не го сакаат. Според мене, владее хаос во оваа сфера. Затоа предлагам сите урбанистички планови да се замрзнат, изградбата на згради на нови локации во Скопје да се стопира, да се направи нова стратегија за градот Скопје, но не за градежен развој, туку за работи важни од повеќе аспекти за животот на скопјани. Доста е со “бетонизација” на Скопје. Се разбира, на ваков предлог ќе реагираат градежните фирми, бидејќи тоа ќе ги намали нивнитe профити, а главен изговор ќе биде дека голем број работници ќе останат без работа. Веднаш да кажам дека работа за нив има, но треба добар дел од нивниот бизнис да го пренасочат во други сегменти од градежништвото. Нека се вклучат повеќе во инфраструктурни проекти (улици, патишта, мостови, пречистителни станици, колектори …), населби покрај новите индустриски зони, нека градат згради и во други градови во Македонија иако таму профитот е помал. Но има и друг фронт за работа скоро кај сите згради?! Тоа е вградување на топлинска (термичка) изолација на зградите (вклучувајќи ги и индивидуалните куќи). Првин да кажам дека вградување на топлинска изолација во фасадите на зградите денес не е нова и непозната технологија за градежните фирми. Во РМ има законска регулатива која се однесува на енергетската карактеристика на зградите и е речиси ископирана од постоечка директива на Европската Унија (ЕУ). Според тие прописи постојат минимум барања што треба да бидат исполнети при изградба на новите згради во однос на сите оградувачки површини (ѕидови, таван, под, прозорци и др.). За да бидат исполнети тие барања, мора да се стави топлинска изолација во ѕидовите, таванот и подот. За да се добие градежна дозвола, меѓу другото, мора да се поднесе и документ за потрошувачката на енергија на зградата (или куќата). Засега тоа е задолжително само при изградба на нови згради. Всушност, поводот да го подготвам овој напис е да укажам на можноста да се отвори нов фронт за работа на градежните фирми на веќе изградените згради (и куќи) во минатото кога енергијата беше ефтина. Кај најголемиот број постоечки згради нема топлинска изолација на ѕидовите или таа е недоволна. Во овие зафати треба да се вклучат и замени на старите со прозорци од нова генерација кои што имаат многу подобри термички карактеристики. На тој начин, потребите за греење (и ладење) на просториите во зградите значително ќе се намалат. Со други зборови, се зголемува енергетската ефикасност на зградите, а со тоа се намалува потрошувачката на гориво (дрва, гас, нафта) и на електрична енергија. Тоа е бенефит и за корисниците на системите за греење и за државата (помал увоз на енергенси и ел. енергија). На крајот стигнав до суштината на оваа колумна: да штедиме енергија. Овој апел го слушаме секој ден на сите јавни медиуми. Но тоа не е само кај нас, за штедење на енергија се зборува во цел свет. Во блиска иднина планирам да подготвам нов напис кој што ќе биде посветен подетално на топлинската изолација на објектите. Д-р Ристо Цицонков, редовен професор Машински факултет – Скопје 29.09.2022...

Како последица на климатските промени, во последните години со право се наметна потребата од вложување во зелена економија и инвестирање во обновливи извори на енергија. Во таа насока Зелениот Нов Договор (the Green New Deal) ги повикува владите драстично да ги намалат емисиите на стакленички гасови, да генерираат високоплатени вработувања, да обезбедат чист воздух, чиста вода и здрава храна, кои се основни човекови права и да стават крај на сите форми на злоупотреби. Сето тоа звучи примамливо, меѓутоа таа транзиција би била неизводлива без да се обезбедат сериозни дополнителни количини на метали и минерали. Само за илустрација, во електричните возила ќе бидат потребни пет пати повеќе минерали и метали отколку што се користат во возилата што користат бензин/дизел; потоа една ветерница содржи осум пати повеќе метали отколку електрана на гас со ист капацитет; додека перформансите на батериите зависат од достапноста на различни метали и така натаму. Во моментов, околу 20% од светската економија користи електрична енергија; остатокот се снабдува со фосилни горива. Меѓународната агенција за обновлива енергија (IRENA) предвидува дека до 2050 година потребите за енергија мора да се задоволат со 20% на 50-80% од обновливи извори на енергија. Во пракса, ова значи дека во текот на следните две децении, сите автомобили, куќи и бизниси мора да користат електрична енергија која се добива од обновливи извори, наместо да согоруваат фосилни горива. Според IRENA побарувачката на бакар за батериите во електрични возила се очекува да се удвои првенствено поради неговата употреба во електричните мотори, жици и инфраструктура за полнење, побарувачката на графит се очекува да се зголеми за 10 пати, литиум за 9 пати, кобалт 3 пати, манган 3 пати до 2030 година Во таа насока, може да се заклучи дека минералите и металите се критични компоненти за постигнување на зелена оддржлива економија. Според извештаите на Светска Банка, притисокот за „зелено“ производство на енергија (ветер, сончева и геотермална) и соодветните решенија за складирање може да резултира со побарувачка од 3 милијарди тони минерали и метали, односно ќе биде потребно 500% зголемување на производството на критични минерали и метали до 2050 година. Оваа потреба за обезбедување на критичните минерали и метали само мал дел може да се обезбеди преку секундарни извори, односно со рециклирање, што сериозно ја наметнува потребата и значењето на рударските капацитети за оваа транзиција во зелена оддржлива економија. Некои од овие метали може да се заменат во алтернативни технолошки решенија за да се минимизира зависноста, но тоа е тешко да се направи во краток временски период. Но сепак, главните метали како што се литиумот, никелот, кобалтот, манганот, графитот, во најголем дел може да се обезбедат само преку рударството. Меѓутоа, рударската индустрија мора да промовира и имплементира одржлива екстракција и преработка на минерали и метали со цел да биде вклучена во зелената економија, а истовремено да го минимизира еколошкото и јаглеродното влијание долж синџирот на снабдување. Унапредувањето на рударската професија е изразено и преку примената на Стандардот на IRMA за одговорно рударство, воспоставен преку процес на јавен ангажман на над 100 различни поединци и организации, вклучувајќи рударски фирми, невладини организации, синдикати и заедници. Стандардот поставува прифатливи практики за тоа што треба да го вклучува одговорното рударство и со овој Стандард рудниците можат да ја покажат својата посветеност за одговорна екстракција на ресурси. Како заклучок може да се каже дека рударството е клучна алка во процесот на трансформација кон зелена оддржлива економија. Не случајно и големи автомобилски групации како Форд, Крајслер, Волксваген, стратешки се врзуваат со рударските компании со високи стандарди за одржливо рударство за да ги обезбедат потребните ресурси за нивното производство. Таков пример треба да се следи, и наместо неселективно да се наметнува анти-рударска кампања, потребно е целата јавност позитивно да биде вклучена во искористувањето на потенцијалите за што е можно побрза трансформација во зелена оддржлива економија. Согласно расположливите геолошки истражувања нашата држава има сериозен потенцијал да преземе активна улога во овој процес на брза трансформација. Едно такво наоѓалиште на бакар е потврдено во близината на Иловица и Штука, каде што е проектиран иден рудник на бакар во согласност со најдобрите меѓународно практики и технологии, вклучувајќи ги и највисоките стандарди за заштита на животната средина. Со развојот на Проектот Иловица-Штука покрај фактот што ќе се обезбедува бакар, ефектите за националната економија ќе бидат позначајни од економска гледна точна. Со овој Проект се планира веднаш да се обезбедат директни странски инвестиции од 340 милиони евра, да се отварат вкупно 3200 нови работни места, извоз од околу 200 милиони евра годишно и во државниот буџет ќе се уплаќаат годишно 24 милиони евра. Затоа во екот на оваа сериозна економска и енергетска криза, од една страна, и потребата за брза трансформација во зелена оддржива економија, од друга страна, неопходно е да се постави позитивен пристап кон рударството како клучна индустриска гранка, и со вклучување на сите заинтересирани страни да се пристапи до ефикасна реализација на веќе расположливите проекти како што е и Проектот Иловица-Штука. Митко Лиговски, Главен геолог во Еуромакс ресоурцес Доколку преземете содржина од оваа страница, во целост сте се согласиле со нејзините Услови за користење....

Како последица на климатските промени, во последните години со право се наметна потребата од вложување во зелена економија и инвестирање во обновливи извори на енергија. Во таа насока Зелениот Нов Договор (the Green New Deal) ги повикува владите драстично да ги намалат емисиите на стакленички гасови, да генерираат високоплатени вработувања, да обезбедат чист воздух, чиста вода и здрава храна, кои се основни човекови права и да стават крај на сите форми на злоупотреби. Добиј ги најважните вести, бесплатно на Viber Сето тоа звучи примамливо, меѓутоа таа транзиција би била неизводлива без да се обезбедат сериозни дополнителни количини на метали и минерали. Само за илустрација, во електричните возила ќе бидат потребни пет пати повеќе минерали и метали отколку што се користат во возилата што користат бензин/дизел; потоа една ветерница содржи осум пати повеќе метали отколку електрана на гас со ист капацитет; додека перформансите на батериите зависат од достапноста на различни метали и така натаму. Во моментов, околу 20% од светската економија користи електрична енергија; остатокот се снабдува со фосилни горива. Меѓународната агенција за обновлива енергија (IRENA) предвидува дека до 2050 година потребите за енергија мора да се задоволат со 20% на 50-80% од обновливи извори на енергија. Во пракса, ова значи дека во текот на следните две децении, сите автомобили, куќи и бизниси мора да користат електрична енергија која се добива од обновливи извори, наместо да согоруваат фосилни горива. Според IRENA побарувачката на бакар за батериите во електрични возила се очекува да се удвои првенствено поради неговата употреба во електричните мотори, жици и инфраструктура за полнење, побарувачката на графит се очекува да се зголеми за 10 пати, литиум за 9 пати, кобалт 3 пати, манган 3 пати до 2030 година Во таа насока, може да се заклучи дека минералите и металите се критични компоненти за постигнување на зелена оддржлива економија. Според извештаите на Светска Банка, притисокот за „зелено“ производство на енергија (ветер, сончева и геотермална) и соодветните решенија за складирање може да резултира со побарувачка од 3 милијарди тони минерали и метали, односно ќе биде потребно 500% зголемување на производството на критични минерали и метали до 2050 година. Оваа потреба за обезбедување на критичните минерали и метали само мал дел може да се обезбеди преку секундарни извори, односно со рециклирање, што сериозно ја наметнува потребата и значењето на рударските капацитети за оваа транзиција во зелена оддржлива економија. Некои од овие метали може да се заменат во алтернативни технолошки решенија за да се минимизира зависноста, но тоа е тешко да се направи во краток временски период. Но сепак, главните метали како што се литиумот, никелот, кобалтот, манганот, графитот, во најголем дел може да се обезбедат само преку рударството. Меѓутоа, рударската индустрија мора да промовира и имплементира одржлива екстракција и преработка на минерали и метали со цел да биде вклучена во зелената економија, а истовремено да го минимизира еколошкото и јаглеродното влијание долж синџирот на снабдување. Унапредувањето на рударската професија е изразено и преку примената на Стандардот на IRMA за одговорно рударство, воспоставен преку процес на јавен ангажман на над 100 различни поединци и организации, вклучувајќи рударски фирми, невладини организации, синдикати и заедници. Стандардот поставува прифатливи практики за тоа што треба да го вклучува одговорното рударство и со овој Стандард рудниците можат да ја покажат својата посветеност за одговорна екстракција на ресурси. Како заклучок може да се каже дека рударството е клучна алка во процесот на трансформација кон зелена оддржлива економија. Не случајно и големи автомобилски групации како Форд, Крајслер, Волксваген, стратешки се врзуваат со рударските компании со високи стандарди за одржливо рударство за да ги обезбедат потребните ресурси за нивното производство. Таков пример треба да се следи, и наместо неселективно да се наметнува анти-рударска кампања, потребно е целата јавност позитивно да биде вклучена во искористувањето на потенцијалите за што е можно побрза трансформација во зелена оддржлива економија. Согласно расположливите геолошки истражувања нашата држава има сериозен потенцијал да преземе активна улога во овој процес на брза трансформација. Едно такво наоѓалиште на бакар е потврдено во близината на Иловица и Штука, каде што е проектиран иден рудник на бакар во согласност со најдобрите меѓународно практики и технологии, вклучувајќи ги и највисоките стандарди за заштита на животната средина. Со развојот на Проектот Иловица-Штука покрај фактот што ќе се обезбедува бакар, ефектите за националната економија ќе бидат позначајни од економска гледна точна. Со овој Проект се планира веднаш да се обезбедат директни странски инвестиции од 340 милиони евра, да се отварат вкупно 3200 нови работни места, извоз од околу 200 милиони евра годишно и во државниот буџет ќе се уплаќаат годишно 24 милиони евра. Затоа во екот на оваа сериозна економска и енергетска криза, од една страна, и потребата за брза трансформација во зелена оддржива економија, од друга страна, неопходно е да се постави позитивен пристап кон рударството како клучна индустриска гранка, и со вклучување на сите заинтересирани страни да се пристапи до ефикасна реализација на веќе расположливите проекти како што е и Проектот Иловица-Штука. Митко Лиговски, Главен геолог во Еуромакс ресоурцес Комерцијален ПР текст...

Меѓу петте главни проблеми со кои се соочуваат граѓаните не се економската и енергетска криза, ни меѓупартиските препукувања, ни заглавените евроинтеграции. Со години наназад, четири од петте главни проблеми што ги посочуваат граѓаните се економски – невработеностa, инфлацијата, сиромаштијата, нискитe плати… Петтиот проблем се менува во зависност од тоа што било актуелно во тој период – бугарската блокада, пандемијата со коронавирусот, спорот со името, иселувањето на младите… Добиј ги најважните вести, бесплатно на Viber Можеби нашите политичари и може, на „мускули“, да најдат некакви решенија за помалку важните проблеми, но се чини дека нема решение за тие што се најважни. Платите со години растат, а невработеноста се намалува, но тоа очигледно не е доволно. Ако се мерите со себе има напредок, но ако се споредите со светот, се гледаат огромните разлики. Оваа седмица низ етерот на македонските медиуми како да проструи информација на која политичарите воопшто не ѝ посветија внимание и многу повеќе говореа за тривијални теми. Според резултатите на истражувањето на Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД) насловено „Човечки капитал, миграција и како да обликуваме иднината заедно“ секој четврти македонски граѓанин заминал од државата, а истовремено бројот на емигранти од земјата во ЕУ последната деценија се зголемил за пет пати. Младите или, поточно, една четвртина од нашето работоспособното население заминува од земјата, а на политичките елити како да не им е грижа. Постпрезентација на овие застрашувачки информации даде вицепремиерот за економски прашања Фатмир Битиќи, но таа беше налик на некоја расипана лента што ја повторува истата песна од хорот со сите негови претходници на таа функција. Само се констатираше и се повторуваше рефренот – „ситуацијата е повеќе од загрижувачка“. Вакви и слични податоци, за волја на вистината, не се за првпат публикувани во државата. Загрижувачките констатации се потврдуваат низ речиси сите истражувања за иселувањето на младите од земјата, што беа објавени во изминатиот период. Дека македонското население старее, а процентот на младите луѓе што својата иднина ја гледаат надвор од државата сѐ повеќе се зголемува, покажа и последниот попис на населението од 2021 година. По две децении од одржувањето на последниот попис, тој во 2002 година, бројот на жители во земјата е намален за 185.834 лица или за 9,2 проценти. Тоа значи дека е загубено население колку две-три поголеми општини во земјата. Вкупното резидентно население на Северна Македонија, на 5 септември 2021 година изнесуваше 1.836.713 жители. Тажен факт е дека нашите деца се едуцираат дома, а се реализираат во странство. Во тој процес Македонија се празни и тоа алармантно. Веќе е реткост да сретнете млад човек што нема да ви каже дека размислува или веќе има план да замине од државата. Без разлика дали станува збор за студент или за некој што работи. Мотивите се различни, но доминантно економски. Светот одамна се потпира и на наши кадри, многу повеќе отколку нашава земја, која не ни сака да се потпира на оние што се научени да развиваат критичко мислење. Таквите не се вклопуваат во плановите на партиите за послушни и лојални кадри. Таквите не се потребни во биполарен и партизиран систем. Си заминуваат сите што не сакаат да бидат партиски потрчковци. Доколку годинава би имало нов попис, верувам дека бројките од претходниот може да ги фрлиме во првата корпа за отпадоци: темпото на иселувањето го гарантира тоа. Земјава останува без социјален и без општествен капитал, и тоа најмладиот, за кој овде нема ни интерес, ни стратегија, ни институционална поддршка. Едноставно, талентираните се прегазени од партиските повторувачи и лепачи на плакати на изборите. На крајот на денот, треба да им ја пренесеме пораката на политичките партии дека сериозно треба да се фатат со решавање на овој проблем. Ним очигледно многу им е полесно да направат меѓупартиски кавги, отколку да се фокусираат на наоѓање решенија што ќе донесат позитивни промени за граѓаните. Најверојатно поради тоа што политичарите немаат доволен капацитет за одговорни политики ни во самите партии, но исто така и поради леснотијата на темите со кои тие, за жал, се натпреваруваат меѓу себе за време на изборната трка. Партиите треба да разберат дека во овие моменти е потребно лидерство во вистинска смисла на зборот, а не само привидно. Државата е во длабока криза, нема нова и млада енергија, нема визија што треба да се прави во време кога светот драматично се менува предизвикан од војната. Токму затоа треба сите заедно да разбереме дека мора, по секоја цена, да ја добиеме битката во војната против иселувањето на младите....

И ова утро се огласи истакнат претставник на московскиот клуб на самоубијци – Димитриј Медведев. Се пофали дека НАТО нема да интервенира дури и ако Русија фрли нуклеарна бомба врз Украинците. Ова е точно, нема да интервенира. Но, воздржаноста на Западот и во таков случај само кажува дека од другата страна има политичари што го сочувале разумот и не се спремни без размислување да му пресудат на човештвото. Добиј ги најважните вести, бесплатно на Viber Всушност, мислам дека не би следувала автоматска реакција на Западот за почеток на Трета светска војна дури и Русите да фрлат атомска бомба врз членка на НАТО во Источна Европа или на Балтикот. Тоа не зборува за нивната слабост туку за фактот дека, соочени со катаклизма, дури и тогаш разумни луѓе би барале разумен излез од кризата. А што е со колективната безбедност што произлегува од членот 5 од Атлантската повелба на НАТО? Еве што вели за темата на колективна безбедност науката за меѓународната политика. Природна тенденција на државите, кога ќе се соочат со опасност е да се групираат против агресорот, кој доколку биде успешен во совладувањето на својата прва жртва, ќе им се сврти и на другите. Доколку се во сојуз, државите ги обврзува начелото на колективната безбедност да и притекнат на помош на жртвата. Во случајот на НАТО, тоа е запишано во фамозниот член 5 од Атлантската повелба. Пред неколку години, во дебата со мојот американски пријател и колега се прашавме дали треба членот 5 да се сфати буквално? Определувајќи се за една мала држава членка на НАТО, тогаш си го поставивме прашањето: што ако Русија фрли атомска бомба врз Братислава, Словачка? Дали автоматски следи нуклеарен одговор на останатите членки на НАТО и почеток на трета светска војна? Заклучивме дека искуството на човештвото со принципот наречен колективна безбедност покажува дека таков автоматизам нема, дури и кога е нешто запишано на хартија. Имено, реалноста покажува дека нема бланко поддршка за потенцијалната жртва на агресија. Политичарот на чело на една држава секогаш сака да има одврзани раце во прагматичното проценување на карактерот на кризата и да знае како таа кореспондира со националниот интерес на својата земја. Фактот дека државниците не се спремни да ја жртвуваат внимателната анализа на секој конкретен случај за апстрактниот принцип наречен колективна безбедност или член 5, не ги прави неморални како луѓе. Едноставно тоа е така. Оттаму, и слабите држави мора да внимаваат каква меѓународна политика водат и, со своето поведение, да придонесуваат кон светскиот мир. Тоа е накусо, вели науката за меѓународната политика. Преведено на сегашната криза, заклучокот е дека и во случај Русија да фрли нуклеарна бомба врз Украина, западните сили најверојатно нема да почнат со нуклеарни удари фатални по опстанокот на човештвото. За доблесни луѓе што го сочувале разумот, тоа побргу би можело да биде момент на отрезнување и на повлекување од работ на нуклеарниот амбис. Но, токму тоа е картата на која играат членовите на московскиот клуб на самоубијци. Го знаете тоа поведение од секојдневниот живот кога насилниците нашата пристојност ја изедначуваат со наша слабост, за на крајот, да се изненадат дека не било баш така. Е, во тој манир упорниот Медведев повторува: „Морам уште еднаш да потсетам за оние глувите што само себеси се слушаат. Русија има право да користи нуклеарно оружје ако е потребно… И тоа дефинитивно не е блеф“. Американскиот државен секретар Блинкен, пак, ги повикува руските политичари „да престанат да зборуваат глупости за нуклеарна војна“. Можеби на ум ги има зборовите на Хрушчов, кој своевремено, ќе рече дека по светска нуклеарна војна „живите ќе им завидуваат на мртвите“. (Авторот е професор и прв министер за надворешни работи)...

Ќе… „ќе“ е честичка за образување идно време, минато-идно време и идно прекажано време. Така е во македонскиот јазик, но во државава, честичката „ќе“ е единица мерка за купување време во политиката. Кај нас и не треба да се купи многу време, зошто секое чудо е за три дена. Па, така, честичката „ќе“ го купува денот откако чудото ќе помине, односно четвртиот ден. Ова функционира многу лесно. Добиј ги најважните вести, бесплатно на Viber На пример, кога ќе настане проблем, надлежниот за негово решавање се појавува пред медиумите и ја употребува оваа магична честичка за купување време. Ќе направиме комисија, ќе составиме тим, ќе анализираме, ќе го решиме проблемот. Потоа честичката „ќе“ без никој друг да мрдне со прст, си ја завршува работата. Бидејќи е единица мерка за купување време, делува со помош на времето, па, така, кога ќе изминат оние три дена чудо и кога медиумите ќе се зафатат со некоја друга тема или проблем, претходниот проблем се заборава. Честичката „ќе“ си ја завршила работата. И така сè до следниот проблем, кој никогаш не недостасува. Но, честичката „ќе“ не е само единица мерка за купување време, туку е и политички дериват за купување надеж. Не треба да се реши проблемот, туку само да се купи надеж кај граѓаните дека тој проблем ќе се реши. И ова функционира едноставно. Се купува надеж бесплатно, сѐ додека не стане безнадежно, па тогаш, кога сѐ ќе стане безнадежно и кога апатијата ќе почне да царува, долгот направен за купување надеж исчезнува и сѐ почнува да тече од почеток. Режим против демократија Автопатот „Братство-единство“, опеан во песната „Срце на патот“ од Јура Стублиќ и групата „Филм“, почнал да се трасира во далечната 1946 година, а една година потоа, започнала и градбата. Првата делница од Белград до Загреб во должина од 382 километри била отворена на 27 Јули 1950 година, односно околу 3 години по отпочнувањето на изградбата. Целиот пат во должина од 1.200 километри бил завршен во 1963 година. Во изградбата на првата делница од Белград до Загреб учествувале 250.000 младинци во рамките на тогаш популарната младинската работна акција (ОРА). Автопатот го градела младината на Југославија со помош на тогашната ЈНА и околу 14.000 инженери, техничари и работници. Кутрите деца морале да работат во пепел, кал и прашина, по сонце и дожд. Режим, што ќе правиш. Сега во демократија е далеку полесно, а за волја на вистината и неспоредливо побавно. Овие младинци во режимот завршиле со изградба на 382 километри за три години. Нивните внуци, во демократија, не можат за 3 години да реконструираат 3 километри на делницата од Петровец до Катланово од истиот тој автопат „Братство-единство“, денес познат под името „Пријателство“! Како адвокат често патувам, па веројатно еднаш неделно поминувам по тој пат. Не можам да се начудам како е можно по повеќе од две години откако е почната реконструкцијата, не само да не е завршена, туку речиси една година не сум видел ниту еден работник како работи на оваа делница. Ова страшно ме нервира и ме потсетува колку сме заостанале, односно застанале во времето и просторот. Изградба на 382 километри на нов автопат за три години од една страна, како репер поставен пред 72 години и неспособност за обична, едноставна, редовна реконструкција на истиот тој пат, денес во 21 век во услови на технолошки супериорни машини и технологии во споредба со тогашните. Па замислете да треба да реконструираме 100 километри! Ќе завршиме кога Џорџ, синот на Вилијам ќе биде крал. А можеби и не, доколку после повеќе десетици години реконструкција, се раскине договорот со изведувачот! Не знам како ова ситуација на бескрајно долга реконструкција не ги нервира премиерот и министрите. Па, не ли може да организираат еден состанок на кој ќе ги решат сите отворени прашања и потоа ќе ја следат реализацијата на договореното?! Па, не ли им е незгодно кога поминуваат по тој пат? Да ве потсетам, честичката „ќе“ ја употребија во јуни оваа година, кога успешно го купија времето на заборавот. Еве и летната сезона заврши и повторно сите оние милиони туристи што поминуваа по оваа делница, ни се чудеа како е можно и оваа трета година по ред сè уште дел од делницата да е затворена и реконструкцијата да не е завршена. А јас познавајќи ги надлежните и особено нивната агилност, ќе си дозволам, со сигурност да потврдам дека и наредното лето делницава ќе биде исто така затворена за сообраќај бидејќи реконструкцијата сè уште „ќе“ биде во тек. Си играме држава Ама ајде, ќе речете автопат е во прашање. Туку, што е со она парче од стотина метри квадратни пред Министерството за транспорт на плоштадот Филип Втори или како и да се вика сега? Повеќе од 5 години стои посипано со песок, спремно за бетонирање. Секогаш кога го носам синот во музичкото училиште „Луј“, поминувам оттука, го гледам ова заборавено парче во срцето на градот и не можам да се начудам како не му пречи на овој и на претходниот министер кога мора да го помине ова мало несредено песокливо парче секој ден кога влегувајќи на работа треба да помине по една импровизирана патека. Па, добро, ако сте против бетонизација, можевте барем трева да посадите! Во меѓувреме, Данците и Германците го градат најдолгиот подводен тунел во светот. Ќе биде комбиниран, за воз и автомобили, во должина од 18 км, и со неговата изградба ќе се поврзат двете земји, при што времето за патување со воз помеѓу Хамбург и Копенхаген ќе се скрати за два часа, а камионите ќе скратат 160 км и со тоа ќе го намалат загадувањето за 170kg/CO2 при секој извршен превоз на стока. Тунелот ќе биде изграден на 40 метри длабочина во Балтичкото Море, при што првата делница ќе биде готова во 2024 година, односно за две години, а целиот тунел, завршен и пуштен во употреба во 2029 година. Замислете нас да нè ангажираат да им го направиме подводниот тунел! Ветувањето дека ЌЕ биде готов ќе имаме секоја година, а веројатно ќе го завршиме во 2829 година! За две години дел од тунелот во кој ќе има автопат и пруга со две ленти, ќе биде изграден под вода, а ние не можеме на земја, да завршиме со обична, проста реконструкција на една лента од автопат во должина од три километри или да поплочиме или да зазелениме стотина метри квадратни во центарот на главниот град. Ако за три години не можеме да реконструираме три километри автопат, ни партерно да уредиме стотина метри квадратни, објаснувањето може да биде само едно – си играме држава, а не сме. (Авторот е поранешен министер) Текстот е преземен од Дојче веле....

Енергетската криза сериозно им се заканува на државата, институциите, стопанството и граѓаните. За нејзино надминување се потребни здружени и енергични мерки и стратегии на повеќе нивоа и фронтови. Клучна алатка, секако, е зголемувањето на домашното производство, но истовремено мора да се работи и на планот на штедење и на разработка и користење на сите можни и енергетски алтернативи што ни се на располагање Војната во Украина продолжува да ескалира и сега дури ни најдобрите светски воени аналитичари не можат да предвидат во кој правец ќе се одвиваат работите, но едно нешто околу кое се согласуваат сите е дека конфликтот нема да заврши брзо. Сето ова наведува само на една логична констатација, дека енергетската криза ќе трае со години и дека сите земји треба да почнат да градат нови енергетски врски и стратегии ако сакаат да се ослободат од зависноста од рускиот гас. Целата оваа криза покажа дека кога земјите не се енергетски независни, тогаш лесно може да се доведат во подредена положба и поради тоа да трпи нивната економија, како и нивните граѓани. Македонија изминатите три децении не беше во подредена положба, бидејќи домашните капацитети во најголем дел, или речиси 80 отсто, ги задоволуваа потребите за електрична енергија. Оние 20 отсто што се увезуваа не беа сериозен трошок, бидејќи цената на струјата на берзите беше релативно ниска. Проблемите започнаа во моментот кога почна да опаѓа домашното производство, за пред почетокот на кризата да се сведе на едвај 60 отсто, ако е и толку. Оние 40 отсто се набавуваа од берза по екстремно високи цени, што предизвика огромен раст на сметките за струја најмногу за компаниите, од кои некои најавија дека ако продолжи овој тренд, ќе мораат да ги отпуштат работниците и да затворат. Деновиве владини тимови се раштркани по земјите од соседството и Блискиот Исток, во обид да набават енергенти или, пак, поволни кредити за набавка на струја, но тоа единствено води кон нови долгови на државата, кои на крајот повторно ќе треба да ги плаќаат македонските граѓани. Од тие причини, единствена стратегија во овој момент е да се стават во целосен погон сите капацитети со кои располага државата, да се обидеме да постигнеме 80, 90, па и 100 отсто домашна произведена струја, која ќе биде по поевтина цена од онаа на берзите. Како да се изведе тоа? Прво, најголемиот енергетски капацитет РЕК-Битола мора да работи со полна пареа со трите блока, тоа значи да произведува 700 мегавати. Несериозно е ремонт на блок да се прави на прагот на грејната сезона, наместо кон крајот на пролетта и во текот на летото. Понатаму, да се ангажираат искусни кадри што работеле во овој комбинат, за да може системот да го одржуваат во целосна кондиција, односно да не се случуваат хаварии и испади кога најмалку е потребно. Следно, јаглен мора да има постојано, без изговори дека багерот се поплавил, па не може да копа. Втор капацитет што мора да се активира со полн погон е ТЕЦ-Осломеј, втора термоцентрала според инсталирана моќност во државава, која своевремено учествуваше со приближно 10 отсто во вкупното домашно производство на електрична енергија. ТЕЦ-Осломеј се состои од еден блок, со вкупна инсталирана моќност од 125 мегавати. Трет капацитет е ТЕЦ-Неготино од 195 мегавати и максимална моќност од 215 мегавати. Следува друштвото за производство на електрична енергија и топлина ТЕ-ТО АД Скопје, претпријатие чија основна дејност е когенеративно производство на електрична и топлинска енергија во таканаречен комбиниран циклус. Просечниот годишен капацитет на постројката е 220 мегавати за производство на електрична енергија. Од хидропотенцијалот, Македонија во поволни периоди имала просечно годишно производство од 1.200 гигавати, а вкупната инсталирана моќност изнесува 554 мегавати. Ветерниот парк Богданци во поволни ветровити услови може да достигне производство од 50 мегавати. Сето ова говори дека со одговорно, планско и домаќинско работење може да се постигне поголемо задоволување на домашните потреби за електрична енергија и помал увоз, но сите системи мора да се одржуваат во добра кондиција и да работат со полна пареа. Покрај ова, втора важна работа на која мора да се обрне особено внимание е максималното штедење. Во таа насока можеби добро ќе дојде една кампања, секаде каде што е потребно, во основните и средните училишта, на факултетите, во државните институции, како и преку медиумите. Некој ќе рече дека граѓаните и онака штедат, но не е баш така. Имено, многумина од нас и натаму ќе го остават полначот за мобилниот телефон вклучен, иако телефонот веќе е наполнет. Голем дел електронски уреди остануваат во стендбај-состојба, без оглед што дома нема никој. Се вклучуваат поголем број светилки, не се користи рационално шпоретот, бојлерот не е исчистен од бигор и затоа на грејачот му е потребна повеќе електрична енергија да ја затопли водата. Не се исклучуваат ниту компјутерите со часови, така што забележливо е дека и на овие мали работи може многу да се заштеди, со оглед на актуелните цени на електричната енергија. Понатаму, голем дел компании и натаму инсистираат вработените да одат на работа со физичко присуство, без оглед што работата можат да ја вршат и од дома. Тие компании плаќаат индустриска струја, а со првите пониски температури, речиси вообичаена практика е под бироата да дуваат калорифери, да греат панелки и други дополнителни грејни тела. Сето ова треба да се избегне ако производствениот процес го дозволува тоа, бидејќи работодавците набргу ќе ги увидат ефектите од ваквото физичко работење на сметките за струја. Впрочем, кога веќе земјата оди кон целосна дигитализација, тогаш нема причини да се скратува и можноста за онлајн работење таму каде што е можно. Кога ќе се заштеди на овие само навидум ситни неекономични навики, придобивките секако ќе бидат големи. Таа заштедена енергија доволно е да се намени за некоја компанија, која наместо да затвори, ќе може да продолжи да работи и да им дели плата на своите вработени, истовремено придонесувајќи за македонската економија и државниот буџет. Расположливите капацитети за производство на домашна струја се тие, но проблем ќе биде горивото. Македонија има проблем со набавка на јаглен, бидејќи никој во оваа земја со години не се потруди да отвори нови рудници за јаглен, кој во Пелагонија го има во изобилство. Наместо да копаме домашен јаглен, плаќаме грчки и албански, што директно се одразува и врз цената на струјата. Од тие причини, покрај јагленот, добро би било да почне и помасовно да се употребуваат алтернативните горива, како она добиено од индустриски селектираниот отпад, како отпадоци и текстил, картони и сл. Со него може да се заштеди на употребата на јаглен и до 35 отсто. Тука е и водородот, кој е можно гориво што во целост ќе ја замени употребата на јагленот и природниот гас, а притоа нема да емитува никакво загадување. Македонија нема можност да изгради нуклеарна централа, но има можност да размислува за изградба на капацитети што би работеле на мали нуклеарни постројки што се употребуваат во подморниците и бродовите, а со што би се добила дополнителна евтина енергија. Не треба да се заборави ниту на сончевата енергија, а за да се реализира тоа во полн капацитет државата треба вистински (а не шминкерски) да ги олесни постапките за поставување фотоволтаици на секој покрив во државата. На тоа треба да се придодадат субвенциите и до 70 отсто за домаќинствата, како и ослободување од ДДВ на опремата. На тој начин секоја куќа ќе стане централа и во системот ќе испорачува електрична енергија, која во овие несигурни времиња ќе ѝ биде повеќе од неопходна на земјава. На крајот, треба веќе еднаш да почне да се гради Чебрен, но како државна инвестиција. Може да се вклучат дури и граѓаните како акционери, па наместо странци да го собираат медот од нашиот хидропотенцијал, ние да го користиме за наши потреби. Енергетскиот пожар е веќе запален и треба заеднички да го гаснеме. Ако сакаме Македонија да биде држава што ќе има своја иднина, тогаш прво што треба да се направи е да се обезбеди нејзината енергетска независност. Тоа ќе доведе до тоа домаќинствата и стопанството да не плаќаат превисоки сметки, семејниот буџет да биде поголем, а цените да почнат да се стабилизираат. Сето ова треба да се направи сега и веднаш, бидејќи други алтернативи нема....

Настани, симболи, алузии Опијанетоста од постигнатите договори се претвори во тежок мамурлак што не се лечи ниту со „алкоселцер“ ниту со народната „клин со клин се избива“. На мамурливоста на власта потсетија и навивачите на фудбалскиот натпревар меѓу Македонија и Бугарија Фудбалскиот натпревар меѓу репрезентациите на Македонија и на Бугарија, одигран во Скопје, на рефлекторско видело покажа дека залудни биле надежите дека спортот ќе ги приближи двете земји. Непријатните извици и свирежи на мнозинството од публиката на сметка на бугарската химна, колку и да сакаме да гледаме поинаку, го изразија мислењето на мнозинството Македонци, кои не се согласуваат со политиката што ја водат двете влади, како и со начинот што е избран за помирување меѓу двата народа. Ако не може со спортот, ако ништо не бидна од зближувањето со пропаднатата авиолинија, со лажно ветениот автопат и со сто години неградената железничка пруга, зошто не би се избрало и друго средство. Преку алкохол, на пример. Состојбата и вака и така е „пијана работа“. Не сум сигурен дали Зоран Заев и Никола Димитров пиеле виски кога ги потпишувале Договорот за пријателство со Бугарија и Спогодбата за името со Грција, но сум сигурен дека трезни луѓе не би потпишале такви договори со штетни отстапки. Не знам дали Бујар Османи, Димитар Ковачевски и Стево Пендаровски пијат виски, но трезвени луѓе што ги прифатиле француската преговарачка рамка и протоколите за решавање на споровите со Бугарија не би седеле со крената глава. Најмалку би се чаламеле. „Ем кабаетлии, ем фурсатлии“, вели една народна поговорка. Со шише вода на масата нашите политичари на цел глас пеат една фалш песна дека Северна Македонија е шампион на Балканот и пример во светот како се решаваат компромисно и на мирољубив начин спорови со соседните држави. Притоа ги наведуваат договорите со Грција и со Бугарија, иако секому му е јасно дека тие се постигнати со правење сопствена, македонска штета. Наводно, сѐ е направено „вин-вин“, што значи половина – половина. А не е исто кога половина земаш од половина кога даваш. Не е тоа само влашка измислица, навистина има разлика. А Македонија во двата случаја половина дава половина не зема. Кога во погорните редови го спомнав алкохолот мислев на еден поинаков, спротивен пример за тоа како политички, воени и територијални спорови решаваат паметни, богати, демократски и развиени земји. Тој пример ми го откри и посочи син ми Кирил, кој една година живее со семејството во Канада, а овие денови користеше одмор во својата татковина. Познатиот случај не ми беше познат, верувам дека е непознат и за поголемиот број читатели. Затоа ја користам слободата да го соопштам со мои мали коментари и да ги објаснам асоцијациите со вискито. Значи, примерот е таканаречената „Виски-војна“ меѓу Канада и Данска што траела тивко речиси еден век. Спорот бил околу еден пуст арктички остров. Преговорите меѓу двете држави се одвивале 50 години, а примирјето е потпишано дури во јуни оваа година, во сенката на војната во Украина и кризата во Европа. Тоа е типичен пример како добрите и разумни народи постигнуваат добри и разумни договори за ирационални и неразумни спорови. Имено, во таа војна единственото употребено оружје биле шишињата со алкохол и знамињата на едната и на другата држава. Далеку на Арктикот лежи пуст, изолиран и неплоден остров со име Ханс. Островот е гол, ненаселен, нема вегетација, ниту природни ресурси, но и покрај тоа бил трн во окото и на едната и на другата држава, околу него се кршеле дипломатски копја надвор од очите на јавноста. Има должина од 1,3 км, ширина од 1, 2 км и го раздвојува Гренланд, кој е автономна територија на Данска од границата со Канада. Островот го добил името по гренландскиот истражувач Ескимот Ханс Хендрик, кој учествувал во првата експедиција на островот во 1853 година. На гренландски го носи името Тартупалук, што значи „во форма на бубрег“. Според меѓународните закони, двете држави имаат право да ја бараат територијата што е оддалечена 12 милји, еднакво од двата брега, што технички значи дека е и во дански и во канадски води. По Меѓународниот суд на правдата на Лигата на народите островот ѝ припаднал на Данска во 1933 година. Но кога Лигата се распадна и била заменета со Обединетите нации, прашањето останало отворено, тлеело подзаборавено, иако во меѓувреме се одвивале две војни, Втората светска војна и Студената војна меѓу Истокот и Западот. Но во 1971 година, ситуацијата повторно зоврела. Таа година островот го посетил некој министер на Данска и забил данско знаме со порака: „Добре дојдовте на данскиот остров“. Во таа пригода покрај знамето оставил шише виски. Подоцна дошле Канаѓаните, кои, исто така поставиле знаме, донеле шише виски и напишале: „Ова е канадски остров“. Едната верзија вели дека први дошле Канаѓаните, другата дека први биле Данците, но никогаш не кревале врева да докажуваат кој стапнал прв, кој втор и да има кавга околу тој факт. Но, како и да е, оттогаш Канада и Данска ја водат таканаречената „Виски-војна“ околу островот Ханс. Во текот на половина век, војници и цивили стапнувајќи таму оставале шише алкохол. Данците од своето национално „бренди“, а Канаѓаните шише од нивното познато виски „канадиен клуб“. Последните посетители го опишувале островот како море од излитени знамиња и тешко читливи натписи со разни национални пораки. Никој не рекол дека тие пораки биле израз на национализам или говор на омраза. Напротив, сите сметале дека е тоа шеговита игра без национални фрустрации. Во долгите преговори што се воделе меѓу двете влади, по секој состанок официјално се соопштувала реченицата: „Се согласуваме дека не се согласуваме“. Конечно, со подавање на рацете, спогодбата со која се решил спорот е потпишана во јуни годинава, тивко, без шум и без славење од едната и од другата страна. Островот е поделен на половина во должина по неговиот расек и сега Канада и Данска официјално ја имаат најдолгата поморска граница на светот, долга близу четири илјади километри. А во неа делат едно копно од еден на еден километар, кое едновремено ја означува и копнената граница меѓу двете земји среде северниот дел на Атлантски Океан. На финалната конференција, претставниците на Канада, Данска и на Гренланд порачаа дека нивниот договор е добра поука и пример како сите спорови мора да се решаваат на основа на меѓународното право, а не по закон на силата. Нивната „Виски-војна“ не зеде ниту една жртва, цело време беше прашање на добра волја, малку сериозно, малку на шега, со трпеливост и без ширење меѓудржавна омраза. Луцидните новинари го опишуваа овој настан како „најпријателска војна“ и како најдолга „пасивно-агресивна погранична конфронтација во историјата на светот“. Ете каква политичка, дипломатска и меѓудржавна функција изврши вискито. Што може да се каже по еден ваков пример за нашите преговори и договори со Грците и со Бугарите? Особено што и ние, а и добар дел од меѓународните фактори споровите меѓу нашата и двете соседни држави ги сметаме за ирационални, неразумни, средновековни, антиевропски. Но и покрај сите наведени квалификати се потпишани и прифатени во духот на законот на посилниот, а не според меѓународното право. Нашите лидери можеби не пијат алкохол, но не мора да значи дека се трезвени. Опијанетоста од постигнатите договори се претвори во тежок мамурлак што не се лечи ниту со „алкоселцер“ ниту со народната „клин со клин се избива“. На мамурливоста на власта потсетија и навивачите на фудбалскиот натпревар меѓу Македонија и Бугарија. Грдо, непријатно, но вистинито....

Очигледно многумина се согласуваат дека живееме во свет во кој владеат кловнови. Мислам буквално е така. Историјата нема недостиг од кловнови. Има мрачни кловнови и сончеви. Кловнови жртви. Праведни кловнови. Циркуски кловнови. Кловнови убијци. Бозо-кловнови. Родео-кловнови. Улични жонглери. Роденденски кловнови. Кловнови што продаваат балони. Нашиот век ја започна ерата на политичарот кловн. Е, тој е најопасниот Проф. Звонимир Јанкулоски Комичари и политичари – и едните и другите се во центарот на вниманието, и едните и другите ја засмејуваат јавноста. Комбинацијата на двете некогаш знае да биде застрашувачка. Чук-чук. Кој е таму? Володимир Зеленски. Телевизиски комичар и претседател на Украина. „Ветувам дека нема да направам хаос“, вети Зеленски по неговиот гранслем пред гласачките кутии. Уморни од злонамерните олигарси, украинските гласачи избраа да му веруваат. Во 2015 година, комичарот Џими Моралес беше избран за 50-ти претседател на Гватемала со 67,4 отсто од гласовите. „Ниту корумпиран, ниту крадец“, вети Моралес – незадоволителен слоган, убедливо популарен кај Гватемалците, кои престанаа да им веруваат на своите парламентарци. Во 2010 година, Франциско Еверардо Оливиера Силва, познат како кловнот Тиририка, беше најгласниот конгресмен на општите избори во Бразил. „Што прават пратениците – навистина не знам – но гласајте за мене и ќе ве известам“, гласеше еден слоган на Тиририка. „Не може да биде полошо“. Тиририка го спушти толку ниско нивото во политиката што дури ни иронијата не можеше да остане неизвесност под неа. Најозлогласениот комичар што си го пикнал црвениот нос во политиката е Бепе Грило, основач на италијанското движење Пет ѕвезди. Во нашето соседство го имаме Слави Трифонов. Забавувач и комедијант, кој до неодамна го имаше клучот на политичката иднина на Бугарија. А кај нас? Очигледно многумина се согласуваат дека живееме во свет во кој владеат кловнови. Мислам буквално е така. Историјата нема недостиг од кловнови. Има мрачни кловнови и сончеви. Кловнови жртви. Праведни кловнови. Циркуски кловнови. Кловнови убијци. Бозо-кловнови. Родео-кловнови. Улични жонглери. Роденденски кловнови. Кловнови што продаваат балони. Нашиот век ја започна ерата на политичарот кловн. Е, тој е најопасниот. Тој користи забава за да маскира агенда што инаку би нè преплашила. Како онаа на тековната политика во Македонија. Политика сѐ повеќе наликува на „циркус“, но она што најмногу ме мачи во врска со овој поим не е колку стана банален, туку како никој од нас не го доведува во прашање. Сега е широко прифатено дека оние на избраните функции треба да служат како забавувачи, наместо како претставници на народот. Нивното глупаво однесување и комедијантство се толерирани, па дури и очекувани. Дефинитивно успеавме да ги претвориме политичарите во материјал за комичари. Кловновите бараат повеќе од политички циркус. И го добиваат. Наполеон рекол дека „во политиката, апсурдот не е хендикеп“. Всушност, токму апсурдноста на кловнот го издвојува политичарот кај нас. Сигурно може да се пофалиме дека како држава немаме недостиг од политички кловнови. Потврдено од нашите меѓународни пријатели и стратегиски партнери. Нашите политички кловнови влегоа во политичкиот циркус со големо тропотење и бес, рушејќи го очекуваниот ред и создавајќи конфузија во очекувањата на публиката (читаj електоратот). За момент се чинеше дека кловнот доаѓа од истото место со јавноста и затоа е нивен пратеник меѓу другите изведувачи што ќе ги исмејува и исмева. Како и многу од најголемите кловнови, нашите политички кловнови беа и се совршени амбасадори на бесмисленоста, пример за „гротеска“ лидерство. Зарем од кловн можеше да очекуваме компетентност, одговорност или способност? Иако е аксиоматично дека секој кловн треба да создаде проблем со кој може да се бори – на комичната драма ѝ треба пречка не помалку од трагедијата – имагинарен проблем со кој ќе се бори. Епско дело на континентална скала. Затоа нашите политички кловнови ни креираа такво шоу што засекогаш ќе биде нивно историско епско ремек-дело, а наше национално погребување. Да, точно е дека политичките кловнови ги разработија темите на изведбата, но, несомнено, во текот на нивниот голем опус, кој навистина започна сериозно, сериозната несериозност нѐ одведе во безизлезност. Земјите што бараат забава од своите политичари живеат низ времиња без хумор. Нема ништо смешно во тоа што се случува во Украина, или што се случува со Македонија. Особено македонскиот политички циркус ми изгледа како раскошна гозба на која се пијат најскапите вина, а нѐ забавуваат политички кловнови, кои по гозбата си заминуваат, оставајќи сметката да ја платиме ние. Народот на Македонија. Знак за добро ментално здравје е повремено да се смееме на самите себе, да го гледаме хуморот во човечката глупост, да се шегуваме. Шегите можат да бидат смртоносно сериозни, ако кловновите дојдат на политичка функција. Тогаш тие престануваат да бидат смешни. Кога дворскиот шут ќе стане крал, политиката станува циркус. Многумина од вас се заситени како мене. Како ги добивме овие кловнови и како да се ослободиме од нив? Се разбира, ние сме издржлив народ. Сме издржале и полоши бури. Барем со оваа може да умреме од смеење. Ако некому веќе му е воопшто до смеење....

Непишано правило за сите вршители на каква било функција е дека последното нешто што им е потребно е да влезат во судир со новинарите. Арно ама, оној шо го викат премиер, забравам му го името, отиде чекор понатаму, па на новинарка реши да ѝ продава памет. Демек, парно ќе имало со греење вода во топланите и испорачување до домаќинствата?! Не зафркавај! Онаа греота насадена од ништо помалку неспособниот Заев, за која никој жив не гласал на избори, си зела слобода да се исмева со некого?! Па уште ѝ се прави преумен на жена?! Бравос, бе! Алал ти храброста, мажиште едно! Културно го прашуваат, а тој се замислува дека е некое големо фраериште, па ќе понижувал некого?! „Првин, ако добро сте следеле и доколку ги плаќате сметките, не знам дали плаќате дома сметки…“! Каде со навредиве, и тоа на лична основа, бе, Таче? Кој ти дал право јавно да прозиваш некого дали плаќал сметки? На чело да не му пишува дека (не) го прави тоа? Дури и да не плаќа, си има институции што се занимаваат со тоа и кои по службена должност ќе го гонат. Кај се чуло и видело премиер да го прави тоа?! Работата на новинар(к)ите е да поставуваат прашања, а на државен службеник, па нека е и шеф на Владата, да одговара, а не да покажува ароганција, и тоа обратнопропорционална од тоа што го сработил откога е на најмоќната оперативна функција во државата. За вакво „понашање“ во секоја нормална земја, да не зборуваме за тие со развиена демократија, продавачов на духовитост што им е смешна само на неговите подредени, како тројцана искезени министри зад него на вонредната прес-конференција, веќе ќе беше бивш премиер. Даночните обврзници, кои ја полнат државната каса од која зема плата некадарников и од која тој божем креира политики, а во суштина проблеми, сакаат конкретни решенија за нив, а не „шетање по керамиди“ од самозамислени величини. А најмалку што им треба е некој да им глуми маалски мангуп и да ги омаловажува „адвокатите на јавноста“, какви што се претставниците на средствата за масовно информирање. Исмевајќи ги нив, крајно лошава копија на муртинецот, всушност, директно ги прави недоветни граѓаните, истите тие од кои утре ќе бара поддршка на избори?! Од нив, пак, бега како ѓавол од крст, давајќи си „фора“ до редовниот термин по две години. Дотогаш белким ќе му светне дека, како што од секое дрво не бидува шупелка, така и некои птици никогаш не полетуваат. На пример, мисирките…...

Ламбе Арнаудов На првиот меѓусебен натпревар после Втората светска војна одигран помеѓу репрезентациите на Англија и Германија , дотогаш лути и непомирливи непријатели во војната, седат еден до друг навивачи, Германец и Англичанец. Победува Германија и Германецот му вели на Англичанецот: “Ве победивме во вашиот спорт“ алудирајќи на фактот дека фудбалот е измислен од Англичаните. На тоа следел одговор од Англичанецот: “А ние во вашиот“, војната, што довело до пресметка со крвави последици. Зборот ми е, војната, политиката и спортот ги имаат истите чувства, непријателства особено ако случувањата се свежи, а не пак актуелни како во случајот помеѓу репрезентациите на Македонија и Бугарија. Уште еден пример дека спортот е “војна“. За време на одржувањето на првото Светско фудбалско првенство во Бразил, ден пред одржување на финалето Бразил бил прогласен за светски првак со слики на тимот во сите весници. Селекторот на Уругвај, вториот финалист, гневен и огорчен во соблекувалната на Уругвај пред натпреварот ги растурил сликите од весниците на под и ги натерал фудбалерите, а и тој самиот, да ме извинете, да ги помочаат. Уругвај пред 220.000 гледачи победи со 2:1. Има уште бројни примери, војната предизвикана заради фудбалскиот натпревар чинам помеѓу Хондурас и Сан Салвадор. Јас сум поранешен фудбалер и не можам, а да не застанам во одбрана на навивачите бидејќи знам каква е нивната улога во мотивирањето на фудбалерите. Особено македонските навивачи. Познаваат фудбал, често знаат да ги наградат со ракоплескање и овации и гостинските тимови. Сега следува прашање? Дали некогаш нашите навивачи, пред овој меч, исвиркале нечија химна? НЕ. Второ прашање: Чии деца, сопрузи, синови, ќерки, браќа се навивачите? Зошто така грубо се нафрливте малкумина дома и многу надвор? Трето: Што ги натерало така да се однесуваат? Сте се запрашале вие нивните родители, наставници, професори, воспитувачи? Веројатно кога ќе ги погледнете сакате да бидете како НИВ, ама кога ќе се видете во огледалото се срамете од себе си. Во Португалија, една од најнепријателските држави кон нашата татковина, стои дека во Скопје играат Бугарија против Бугарија. Србија, фудбалската, го зема во одбрана селекторот Крстајиќ како жртва поединец, а вие за срамота сиот македонскиот народ иако жртва на еден духовен геноцид, ги напаѓате единствените кои ја пополнуваат празнината за вас и реагираат на вашето мачење. Место да им благодарете и ги благословите вие се оградуваат и ги напаѓате, за среќа малу сте на број. Читам, дека реакцијата на македонските навивачи не била соодветна на расположението на граѓаните во Македонија. Најдете стадион што собира милион и пол гледачи и ќе видете, ЗА ЖАЛ, дека реакцијата ќе биде иста на секој натпревар помеѓу Македонија и Бугарија со ваков негаторски став и територијални претензии од Бугарија кон Македонија. Затоа драги мои навивачи ви благодарам што сте во првата линија на одбрана својот народ и татковина, и покажавте дека народот е поинаков од политичките предавнички елити кои го даваат името, идентитетот, историјата, јазикот на крај територијата за што на лице место вечерта видоа и се посрамотија. На крај претседателот на Бугарската фудбалска федерација бара да бидеме казнети. Казнете уште еднаш, казнете уште илјада пати. ЗАРЕМ МАЛУ досега нѐ имате КАЗНЕТО. Гајле ни ѐ и нѐ заболе. ИЗГОРЕНОТО ГУМНО, ОД ВАС ЗАПАЛЕНО, ПОРЕЗ НЕ ПЛАЌА. Ова е мој личен став и е предизвикан од тридневното молчење и без трунка разбирање и поддршка на, за дваесет илјадите навивачи сплотени во еден патриотски дух. Ставовите искажани во рубриката Колумни се лични ставови на авторите и не се автоматски и ставови на редакцијата на Republika.mk. Редакцијата на Republika.mk се оградува од ставовите во објавените колумни, а одговорноста за изнесеното во нив е исклучиво на авторот. Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира....

Тоа што водачите на политичките кланови и некои „успешни“ луѓе од земјава уредно ѝ ги презентираат на јавноста своите фотографии од разни настани од регионален или од глобален карактер, обидувајќи се да создадат илузија оти, ете, и ние можеме да го држиме нивото, не ја намалува болката предизвикана веќе и од самата глетка на тажното секојдневие што упорно се повторува. Исто како што упорно се повторуваат и бесконечните меѓупартиски и внатрепартиски игри, кои, според некои, сега веќе докажано погрешни замисли, би требало да ја разбудат надежта кај граѓаните дека некој нов ќе дојде за да им ги понуди старите ветувања за „обемни мерки“, „коренити реформи“, „решителни борби“, „искрени заложби“… Тие фрази се потрошени, излитени, како долната облека на повеќето граѓани на оваа земја Во недостиг од визија за управување со државата дури и во мирновременски услови, а камоли во сложените кризни времиња какви што се сегашните, политичките елити во земјава, овие денови, месеци, години…, наместо сиот свој, вистина, мошне скромен потенцијал да го насочат кон барање и нудење конструктивни решенија за излез од неосветлениот тунел во кој, што по сопствената вина што поради објективните околности, сите заедно се најдовме и на чиј крај светлината е сѐ попридушена, упорно се натпреваруваат во себичноста, до неподносливост за општеството и за државата. Ги стеснуваат сферите на сопствените интереси, си ги утврдуваат одбранбените позиции дотолку што веќе не се ни трудат да ги прикажат нештата поинаку. Имено, од политичките партии, барем од оние најдоминантните, деновиве се испраќаат силни сигнали дека работата е врвка. Затоа, внатрепартиските пресметки во СДСМ, ВМРО-ДПМНЕ, ДУИ… за пошироката јавност не би требало да претставуваат само, сега веќе неопходната, како кај зависниците од разни опијати, доза дневнополитичка забава, туку силен сигнал дека нештата не чинат, дека веќе нема простор за сите, дека има сѐ помалку „плен“ за распределба. И додека светот забрзано се распаѓа на сѐ помали парчиња, додека на оние што се обидуваат само да преживеат од сопствениот труд, граѓаните и компаниите што не се во директна спрега со партиските структури, водата веќе им е дојдена до носот, таканаречените лидери, упорно сметајќи со кусото паметење на народот, си ги туркаат своите лични агенди како дека, само за нив, животот е една неограничена права линија, а не циклично движење што, само навидум, постојано се повторува, но во реалноста, сепак, некаде мора да биде прекинато. За да се започне одново. Познато е дека сѐ има свој рок на траење, како и тоа дека трајноста го одредува квалитетот. А квалитетот на овдешните политички елити, особено сега, во услови на сѐ посложена криза, се покажа како исклучително лош. И додека на опозициските партии, на некој начин, и би можело да им се прогледа низ прсти, партиите што ја држат власта, независно дали тоа е на централно или на ниво на градот Скопје и на општините, сега веќе би требало добро да си ги премерат чергичињата. По долгогодишното занемарување на сето она што се наоѓа надвор од главниот град, сега веќе и на Скопје, во кое живее повеќе од една третина од населението на Македонија и кое би требало да ја репрезентира државата во секоја смисла, му се случува распад на системот, од комуналниот до моралниот. Сликите што ја илустрираат таквата состојба сѐ позабрзано се менуваат. Хендикепираното здравство очигледно нема време и средства да се занимава со тоа, но згрчените фацијални мускули кај луѓето што сѐ почесто можат да се сретнат на улиците доволно зборуваат за состојбата на општеството и на државата. Не е претерано ако се каже дека такви изрази на лица можат да се забележат уште само во средините што минале низа повеќегодишни оружени војни. А граѓаните на Македонија војуваат веќе со децении, тивко и ненасилно, со надворешните и со внатрешните непријатели. И додека надворешните непријатели, низ годините се менуваа, истиот, внатрешен непријател, константно им ги поткопува животите на луѓето на разни, за современи држави, недозволиви начини. Тоа што водачите на политичките кланови и некои „успешни“ луѓе од земјава уредно ѝ ги презентираат на јавноста своите фотографии од разни настани од регионален или од глобален карактер, обидувајќи се да создадат илузија оти, ете, и ние можеме да го држиме нивото, не ја намалува болката предизвикана веќе и од самата глетка на тажното секојдневие што упорно се повторува. Исто како што упорно се повторуваат и бесконечните меѓупартиски и внатрепартиски игри, кои, според некои, сега веќе докажано погрешни замисли, би требало да ја разбудат надежта кај граѓаните дека некој нов ќе дојде за да им ги понуди старите ветувања на „обемни мерки“, „коренити реформи“, „решителни борби“, „искрени заложби“… Тие фрази се потрошени, излитени, како долната облека на повеќето граѓани на оваа земја. Што уште може и треба да се направи за „политичарите“ да сфатат оти веќе го потрошија сиот простор за манипулации со јавното мислење, за неприлични натпревари со народот, и дека уште вчера беше крајниот рок меѓусебно да си ги израмнат сметките и, конечно, да се зафатат со работата за која ја добиле довербата од своите гласачи и за која се добро платени, а и самите, како што веќе е општо познато, дополнително си наплатуваат?...

Д(у)иктатурата е предизвик на ДУИ и целото општество и држава. Со вакво ДУИ, понатаму ќе се засили д(у)иктатурата во државата и понатамошно останување на вакво ДУИ на власт е опасност за Македонија! Д(у)иктатура за првпат го употребив пред две недели, кога Талат Џафери, претседател на Собранието, ја отфрли иницијативата на ВМРО-ДПМНЕ за референдум. Д(у)иктатура е ставање знак на еднаквост на Демократската унија за интеграција (ДУИ) и на диктатурата. Употребата на диктатура, модел на владеење на еден или на мала група луѓе без ограничувања, некому може да му звучи пресилно, но потврдата дојде многу брзо од самата ДУИ. Неделава, група влијателни функционери и членови на ДУИ, вклучувајќи пратеници, градоначалници, членови на Владата и други, имаа јавно обраќање со критика за авторитарното и неотчетно однесување на Артан Груби, заменик-премиер на Владата, за невоспоставување и нефункционирање на партиските органи повеќе од две години, од последниот партиски конгрес. Ако обвинувањата на оваа група за владеење на еден човек, авторитарност, неотченост, нефункционирање на органите, не е доволен опис на внатрепартиска диктатура во ДУИ, тоа се потрудија да го потврдат Али Ахмети и неговите поддржувачи. Али Ахмети во еден ден ја отфрли иницијативата на групата, а во поддршка Бујар Османи, министер за надворешни работи од ДУИ, ќе рече „ДУИ е партија со голема внатрешна демократија, но на крајот сепак, последниот збор го има лидерот Али Ахмети. А тој вчера го кажа своето“. Фасцинантно! Министер во Владата, и тоа за надворешни работи, ги става во една реченица „голема внатрешна демократија“ и „последен збор“ на еден човек. Фасцинантно како нема разбирање дека тие две работи се оксиморон. Некој ќе рече, но и во демократија има модели каде што на крајот еден човек го има последниот збор. Да, така е, но последниот збор доаѓа на крајот. И да не е проблем последниот збор, мора да е проблем дека последниот збор на Али Ахмети дојде за еден ден, што укажува дека со никого не се консултирал, дека не функционираат партиските органи и ги потврдува тврдењата на незадоволната група. Да, ама тоа е внатрешно прашање на ДУИ, ќе тврдат други поддржувачи. Да, може да е внатрешно прашање ако ДУИ е приватен интерес, а не јавен интерес. Да, може да е внатрешно прашање на ДУИ дали е Артан Груби или Изет Меџити. Но дали ДУИ е демократска или автократска партија, никако не може да биде внатрешно прашање на ДУИ, бидејќи тоа се рефлектира врз општеството и државата. Уште во февруари 2013 година во „Окупирај ја политиката“, а потоа и во „Слободни партии за слободно општество“ во јуни 2015 година пишував за заробувањето на државата, кое се одвива во три чекори: заробување на партијата/партиите, заробување на партискиот простор, заробување на политичкиот простор, што кулминира со заробување на институциите и државата. Кога Али Ахмети, без партиски органи или без консултации, за еден ден може да отфрли иницијатива на влијателна група, зошто да не може Талат Џафери, како претседател на Собранието, да отфрли иницијатива за референдум, со суспензија на Собранието, каде што две собраниски комисии и пленарното заседание се единствени надлежни за одлука за иницијативата, и се прогласува за Уставен суд, бидејќи само Уставниот суд може да цени уставност. Суспендираното Собрание и Уставен суд нѐ поместуваат од хибриден режим во д(у)иктатура! Еден-два примера за поткрепа на тврдењата не се доволни! За жал, има неброени примери на д(у)иктатура. Имало два незадоволни пратеници на ДУИ, што може да го загрози парламентарното мнозинство, веднаш шпекулации за понуда на друга албанска партија за влез во Владата. Ќе се реконструирала Владата, ќе бил заменет Бочварски, министерот за транспорт поради лоши резултати. Ако било за лоши резултати не требаше воопшто да биде во оваа влада. Туку ДУИ го мернал ресорот што треба да биде одговорен за автопатиштата што ќе ги гради Бехтел. Ако биде сменет Фатмир Битиќи, еден од подобрите министри, тоа ќе биде само зашто му смета на ДУИ етничкиот монопол. Министер за јавна администрација на ДУИ може сам да одлучи кој е балансерот, показател за правична и соодветна застапеност во јавната администрација, толкувајќи го пописот како што сака, наспроти укажувањата на спроведувачот на пописот, Државниот завод за статистика. Доколку Владата го поддржала тоа, тоа е само уште еден доказ за д(у)иктатура. Требало да се гласа за недоверба на Владата, исчезнува пратеник, најверојатно во организација на ДУИ, и ги променува ставот и страната. Се испраќа Закон за јазици до Венецијанска комисија со уверување дека ќе се почитува ставот на комисијата, пристига мислењето, никој не го почитува. Ова се само неколку примери од последните две години, на прва мисла, без пребарување. Д(у)иктатурата е предизвик на ДУИ и целото општество и држава. Со вакво ДУИ, понатаму ќе се засили д(у)иктатурата во државата и понатамошно останување на вакво ДУИ на власт е опасност за Македонија! Авторот е аналитичар* *Член на ИК на ВМРО-ДПМНЕ / Ставовите се лични Блог www.megjutoa.mk @sklek #Д(у)иктатура...

Човечката цивилизација, се чини, стигнала до таков криминален степен, што, со жалење и резигнација, може да се констатира дека место слобода на човечкиот дух, завладеала слобода на глупоста, алчноста и на злобата. Светот е претворен во царството на гладната омниворна глутница човекојадци. Во него „нормално“ може да егзистираат само шпионите, генералите, тајкуните, скитниците, пијаниците, наркоманите, проститутките и разбојниците. Веќе никој од нашево поколение на политичари и општественици не работи светот да го направи подобар и поубав. Човек може само да жали што напразно се потрошиле некои доблесни жени и мажи во минатото, кои херојски се бореле и се труделе за обезбедување слобода за човечкиот дух и разум, и за претворање на светот во праведно и убаво место за живеење. Добиј ги најважните вести, бесплатно на Viber Чиста политичка демагогија се денешните декламации дека се гради слободен, праведен и свет достоен за чесен живот. Всушност, денес светот е претворен во една ганстерска цивилизација, која нема никаква хумана цел. Светот претставува поле за борба на илузии за доминација, глобална, локална или персонална. Наместо хуманизам, денешниве газди на светот култивираа крвожеден театар на гладијаторство, наместо разумност и морална исправност, насекаде изотворија велетрговии со гревот и месото човечко. И тој разврат го продаваат за скапи пари, а политичарите во нивна служба се обични извршители и насилници, кои ги држат неуките маси во покорност и ја обезбедуваат репродукцијата на капиталот на олигарсите. Доживеавме плебсот да мисли оти експлоатацијата е нормална, дека не постои ништо друго освен „леб и игри“, дека хедонизмот е единствен критериум за „вреден“ човечки живот, дека парите можат да купат ум, здравје и љубов… И така, поројот лудило, неморал и секакво зло ни ги донесе и ќе ни ги носи војните на капиталистичката олигархија. Војни што го туркаат светот во страдања и беда, а во иднина ќе го повлечат во бездна од која нема враќање. Мрачнозагатнатите фикции на олигарсите и генералите ги владеат духовите и сè е налуничаво околу луѓето: лудилото на војната и сите други многубројни видови лудила го владеат светот. Целосно фарсично, но реално, обичните глупави и лицемерни политички проститутки од таканаречените „граѓански“ и „демократски“ партии, се претворени во мермерни институции на системот капиталистички, а врз нив се темели „гордата“ зграда на цивилизацијата. Господата интелектуалци кои ’рчеа и брмчеа во корист на војната кога требаше јасно да се зборува против неа, тие пци на олигархијата, денес фарисејски лаат против војната, но повторно, како верни пци во корист на своите господари со приватни боинзи. Скакулците на духот, жабите на логиката, мравките на глупоста, сипаниците, чумите, поплавите, земјотресите… и денес го уништуваат човекот, исто онака како што го уништувале во праисториско време, и сите тие потреси ни за влакно не ја промениле денешната ропска логиката човекова, та затоа човештвото останува немо стадо што оди во воената кланица за зголемување на профитот на богаташите и на кралевите. Вистината ги губи војните, а партиите и парите на олигархијата ги добиваат. Војната ги погодува добрите секогаш повеќе отколку злите. Денес безмилосни воени Epинии се ослободиле од подземјето и лутаат низ Европа и светот, та злото стекна масовни и кобни размери. Светот денешен во војна, всушност, живее живот на болежлив, нервозен старец со камења во жолчката, проблеми со варењето, остеопороза, канцер, со астматичното дишење, забоболки, несоници и разни неврастии, а неолибералната интелектуална и политичка елита дементно ги повторува историските грешки, па монотоно, до здодевност, декламира цели серии неверојатни лаги и фрази: дека ги брани вредностите на „демократијата“, дека е чесна, дека е хумана, дека ќе ја добие и актуелната историска битка… Иако на сите им е јасно дека тоа се само лаги и фрази, кои се токму целосно спротивни од реалноста, во која сè е нож и омраза, колеж, палеж и заемно истребување во име на власта и богатствата на олигархијата. За жал, слободно може да се заклучи дека светилката на демократската, праведната и хуманата концепција на животот ја згаснаа кираџиските профити на примитивните и алчни трговци, банкари и тајкуни, но и крвавите надници на нивните верни слуги – граѓански политичари и малограѓански интелектуалци....

Некоординираните зголемувања на каматните стапки во САД и во други земји значително го зголемија ризикот од светска рецесија. За среќа, ниските стапки на инфлација во Кина и во Јапонија им даваат на политичарите мал простор на можности да ја надминат нивната меѓусебна недоверба и да ги координираат нивните монетарни политики Шанг-Џин Веи Светот се соочува со ризик големите централни банки да преземат конкурентни зголемувања на каматните стапки што може да изгледаат пожелно за нивните земји поединечно, но може да ја вовлечат светската економија во непотребна рецесија. Ова сценарио сè уште може да се избегне, но прозорецот на можности се затвора. Агресивните зголемувања на каматните стапки насочени за борба против високата инфлација дома имаат смисла сами за себе. На пример, со оглед на продолженото потценување од страна на Федералните резерви (ФЕД) на САД на опстојувањето на американската инфлација, неодамнешниот завет на претседателот Џером Пауел дека ќе продолжи да ги зголемува стапките, и покрај ризикот од рецесија, изгледа разумно. За да се осигури дека очекувањата за инфлација остануваат закотвени на ниско ниво, ФЕД претпочита да згреши со преголема агресивност, наместо да ризикува да прави премалку. Преку Атлантикот, Европската централна банка (ЕЦБ) и Банката на Англија, исто така, ветија дека ќе ги зголемат каматните стапки за да се справат со највисоката инфлација забележана во последните децении. Проблемот со овој пристап е што зголемувањето на каматните стапки од која било голема централна банка има ефект на прелевање на инфлацијата во други земји, принудувајќи ги другите централни банки да ги зголемат каматните стапки повеќе отколку што би направиле инаку. На пример, кога ФЕД ќе ја зголеми својата каматна стапка, доколку Банката на Англија и ЕЦБ не одговорат, фунтата и еврото ќе поевтинат во однос на американскиот долар, што ќе доведе до повисоки увозни цени и ќе ја зголеми и онака високата инфлација. Ако Банката на Англија и ЕЦБ одговорат со дополнително зголемување на нивните каматни стапки, тие ќе поттикнат малку дополнителна инфлација во САД и во другите економии. Резултатот е каматна спирала што е поштетна за светската економија и вработеноста отколку што овие земји би сакале колективно да видат. За 66 помали економии што ги врзуваат своите валути за американскиот долар, особено оние без значителна контрола на капиталот, како Хонгконг, Панама и Саудиска Арабија, локалните каматни стапки имаат тенденција да се зголемуваат автоматски секогаш кога САД ја зголемуваат својата каматна стапка, дури и кога повисоките стапки се штетни за нивните економски перспективи. Со оглед на тоа што глобалниот раст веќе забавува, поради конфликтот во Украина и придружниот пораст на цените на енергијата и храната, бранот на постојано повисоки каматни стапки може да ја турне светската економија кон негативен раст. Со одредена координација, главните светски централни банки би можеле да ја постигнат целта да ја контролираат инфлацијата со помалку агресивна стратегија отколку што секоја би ја прифатила изолирано. Но зголемените геополитички тензии и продлабочената недоверба меѓу некои големи економии ја отежнуваат координацијата на политиките. За среќа, сè уште не се случи конкурентно зголемување на каматните стапки на светско ниво. Во Кина и во Јапонија, кои се втора и трета по големина економии во светот, инфлацијата моментално е под три отсто, во споредба со осум или повеќе отсто во САД, Велика Британија и еврозоната. Тоа значи дека тие не треба да ги зголемат своите каматни стапки како одговор на ФЕД, ЕЦБ и Банката на Англија. Всушност, кинеските власти размислуваат за намалување на каматните стапки за да го поттикнат растот, а јапонските политичари, кои со децении беа повеќе загрижени за дефлацијата отколку за инфлацијата, не изгледаат премногу загрижено. Засега, двете земји изгледаат подготвено да прифатат депрецијација на нивните валути. Но тоа може да се промени. Бидејќи на конфликтот во Украина не му се гледа крајот, не се очекува пад на цените на енергијата во скоро време. Кина и Јапонија се големи увозници на нафта и гас, така што зголемените цени на енергијата ги загрижуваат повеќе отколку што ги загрижуваат САД. Иако сегашните стапки на кинеска и јапонска инфлација се значително пониски отколку во другите големи економии, тие сè уште брзо растат: кинеската се зголеми трипати од почетокот на годината, од годишна стапка од 0,9 на 2,7 отсто, а јапонската петкратно, од 0,5 на 2,6 отсто, во истиот период. Ако продолжи овој тренд, увезената инфлација наскоро ќе стане главна грижа за политиката и за нив. Политичарите треба да ја искористат можноста за соработка пред да биде предоцна. Координираниот одговор на светската финансиска криза пред една деценија дава корисен модел за таква соработка. Тогаш, загриженоста за бесплатното користење од страна на други земји, вклучувајќи ја и Кина, првично создаде дестимулација за секоја поединечна економија да преземе доволно храбра акција за фискалниот стимул. Но, дискусиите со Кина на Г20 и другите форуми ги ублажија тие грижи, а големиот стимулативен пакет на Кина ја зголеми побарувачката за стоки од Европа, САД и од други места, што го прави попривлечно за другите земји да излезат со свои значителни стимулативни пакети. Овој мултилатерален напор помогна да се ублажи кризата. Овој пат, ескалацијата на геополитичките тензии и наследството од трговската војна на поранешниот американски претседател Доналд Трамп ја продлабочија недовербата меѓу некои од светските економски суперсили. Иако природата на економскиот предизвик е различна (инфлација овој пат наспроти дефлација тогаш), потребата за координација на политиките е слично важна за да се минимизираат загубите на производството и работните места. Доколку биде успешно, ова исто така ќе ја подобри шансата за координација на политиките потребна за победа во светската борба против климатските промени. Шанг-Џин Веи е поранешен главен економист во Азиската развојна банка, а актуелно е професор по финансии и економија на Факултетот за бизнис и на Факултетот за меѓународни и јавни односи на универзитетот „Колумбија“...

Кога една фабрика сака да го отстрани токсичниот отпад, таа наплаќа негативна цена за него, односно нејзините директори плаќаат за да се ослободат од него. Но кога централните банки почнуваат да се однесуваат со парите како автомобилските производители со потрошената сулфурна киселина, тогаш на сите им е јасно дека нешто е гнило во кралството на финансискиот капитализам Јанис Варуфакис Капитализмот го освои светот со тоа што претвори во стоки речиси сè што имаше вредност, но не и цена, со што предизвика остар јаз меѓу вредностите и цените. Истото тоа им го направи и на парите. Вредноста на размената на парите секогаш ја одразуваше подготвеноста на луѓето да предадат вредни работи за дадени суми готовина. Но во капитализмот, и кога христијанството ја прифати идејата за наплата на заеми, парите добија и пазарна цена: каматна стапка или цена за закуп на куп пари за одреден период. По финансиската криза во 2008 година, а особено за време на пандемијата, се случи чудна појава: парите ја задржаа својата девизна вредност, но нивната цена се намали и во многу наврати стана негативна. Политичарите и централните банкари ненамерно ја отруја „човечката способност за отуѓување“ (поетската дефиниција за парите на Карл Маркс). Отровот што тие го администрираа беше политиката по 2008 година, во Европа и во САД, на сурово штедење за повеќето да го финансираат социјализмот за малкумина. Штедењето ги намали јавните расходи токму кога приватните расходи се уриваа како кула од карти, забрзувајќи го падот на збирот на приватните и јавните расходи, што е, по дефиниција, национален доход. Во капитализмот, само големите бизниси имаа капацитет да позајмуваат значителни суми од парите што заемодавците, главно богати луѓе со големи заштеди, се подготвени да ги позајмат. Ова е причината зошто цената на парите падна по 2008 година. Побарувачката за нив пресуши, бидејќи големите бизниси одговорија на катастрофалниот ефект на штедењето врз побарувачката со откажување на инвестициите, дури и кога понудата на пари растеше. Цената на парите, односно каматната стапка, паѓа кога побарувачката за нив се задржува под количеството што е достапно за позајмување. Но тука е клучната разлика. Наместо да се радуваат што сега можат да се задолжуваат поевтино, инвеститорите сметаат дека централната банка мора да мисли дека работите се мрачни за да дозволи толку многу да се намалат каматните стапки. Затоа тие решаваат да не инвестираат дури и ако им дадат бесплатни пари. Дури и откако централните банкари нагло ја намалија официјалната цена на парите, инвестициите не успеаја да закрепнат, а цената на парите продолжи да паѓа, сè додека не достигна помало од очекуваното ниво. Тоа беше чудна ситуација. Кога фабриката сака да го отстрани токсичниот отпад, наплаќа негативна цена за него, односно нејзините директори му плаќаат некому да се ослободат од него. Но кога централните банки почнуваат да се однесуваат со парите како производителите на автомобили со потрошената сулфурна киселина или нуклеарните централи со нивните радиоактивни отпадни води, се знае дека нешто е гнило во кралството на финансискиот капитализам. Некои коментатори сега се надеваат дека западните пари се прочистуваат во пламенот на инфлацијата и зголемувањето на каматните стапки. Но инфлацијата не го исфрла отровот од паричниот систем на Западот. По повеќе од една деценија зависност од отруени пари, не се појавува очигледен метод за детоксикација. Инфлацијата денес не е истиот ѕвер со кој се соочи Западот во 1970-тите и раните 1980-ти. Овој пат, таа ги загрозува трудот, капиталот и владите на начини на кои не можеше пред 50 години. Тогаш трудот беше доволно организиран за да бара зголемување на платите, што ја спречи кризата со трошоците за живот, а ниту државите ниту приватните корпорации не се потпираа на бесплатни пари. Денес не постои оптимална каматна стапка што ќе го врати балансот помеѓу побарувачката на пари и понудата на пари што не предизвикува масовен бран на приватен и јавен банкрот. Тоа е долгорочната цена на отруените пари. Владата на САД се соочува со невозможната дилема за ограничување на домашната инфлација и принудување на корпоративна Америка и многу пријателски влади во солвентната криза што ќе ја загрози сопствената стабилност на Америка. Работите се многу полоши во еврозоната, каде што политичарите одбија да го направат очигледното откако европските банки пропаднаа по 2008 година: воспоставување фискална унија. Наместо тоа, тие ѝ дозволија на Европската централна банка (ЕЦБ) да направи „сè што е потребно“ за да го спаси еврото. Само со труење на сопствените пари, ЕЦБ можеше да го одржи еврото да се покаже на патот. Денес, ЕЦБ поседува огромни количества италијански, шпански, француски, дури и грчки долг што повеќе не може да го оправда како средство за постигнување на целта за инфлација, но од кој не може да се откаже без да го доведе во прашање постоењето на еврото. Додека размислуваме за нерешливата загатка со која се соочуваат Европа и Америка, ова е можеби добар момент да се размисли за подлабоката причина зошто парите можат да се отрујат. Парите имаат две природи. Првата природа, онаа на стоките што ги тргуваме со други, никогаш не може да објасни зошто парите некогаш би добиле негативна цена. Но нивната втора природа е таква што парите, како и јазикот, се исто така одраз на нашиот однос еден кон друг и со нашите технологии. Тоа одразува како ја трансформираме материјата и го обликуваме светот околу нас. Ја мери нашата „отуѓена способност“ да ги правиме работите заедно, како колектив. Откако ќе ја препознаеме втората природа на парите, сè има многу повеќе смисла. Социјализмот за банкарите и штедењето за повеќето други ја спречија динамиката на капитализмот, втурнувајќи го во состојба на позлатена стагнација. Отруените пари се слеваа во порои, но не во сериозни инвестиции, добри работни места или што било способно да ги врати изгубените животински духови на капитализмот. И сега, кога сеништето на инфлација лебди над нас, ниту една монетарна политика не може да ги прочисти парите, да ја врати рамнотежата или да ги канализира инвестициите таму каде што му се потребни на човештвото. Јанис Варуфакис е поранешен грчки министер за финансии, а актуелно е професор по економија на Универзитетот во Атина...

Додека кон средината на овој месец руските сили забрзано се повлекуваа пред продорната украинска контраофанзива, претседателот Владимир Путин преку видеолинк учествуваше на церемонијата на отворањето на московското сонце, панорамско тркало најголемо во Европа. Добиј ги најважните вести, бесплатно на Viber Еден ден подоцна, тркалото високо 140 метри ја сподели на некој симболичен начин судбината на руските војници на североистокот на Украина. Мораше да биде затворено поради технички проблеми, а на посетителите им беа вратени парите за билетите. Руската армија, втора на светот, во чија модернизација Путин во изминатите две децении вложуваше огромни средства, не е така моќна како што се мислеше. Ги напушташе позициите во регионот на Харков, оставајќи зад себе оружје и опрема. „Специјалната воена операција“ во Украина се покажува како неспоредливо потешка од интервенциите во Сирија или војните во Чеченија. Воените стратези и планерите во Москва, кои очекуваа дека за само неколку денови ќе влезат во Киев, ги преценија сопствените, а ги потценија украинските капацитети, решеноста и волјата. Од денацификацијата на власта и од демилитаризирањето на Украина – ништо. Режимот на претседателот Володимир Зеленски се чини е многу стабилен, а земјата, благодарејќи на обемните испораки од Западот, е вооружена како никогаш откако стекна независност по распаѓањето на Советскиот Сојуз. Путин, првпат по Втората светска војна, беше принуден да нареди делумна мобилизација на приближно 300.000 резервисти, иако и понатаму е под притисок од руските националисти, кои бараат општа мобилизација за да се врати иницијативата на украинскиот фронт. Со тоа е прекршен непишаниот договор на Путин со народот, бидејќи претседателот седум месеци ги уверуваше Русите дека наспроти „специјалната воена операција“ може да продолжат со нормалниот живот и дека никој нема да биде принудуван да се бори во Украина. Одлуката е посредна потврда дека низ седумте месеци стратегиските цели на инвазијата не се остварени, со цена од 6.000 загинати – што е официјален податок од Москва, а западните процени се повеќекратно повисоки. Протестите низ руските градови, кога се слушнаа пораките „Пратете го Путин во рововите“, и драматичното купување авионски билети за напуштање на земјата, покажуваат дека мобилизацијата е многу непопуларна. Референдум-дум На Кремљ му преостанува како успех да го книжи „ослободувањето“ на четирите сецесионистички творби од истокот и од југот на Украина – Донецк, Луханск, Херсон и Запорожје – кои на нелегалните референдуми ќе изгласаат присоединување на 15 проценти од руската територија кон Руската Федерација. „Не можеме, немаме морално право луѓето блиски до нас да им ги предадеме на егзекутори, не можеме а да не одговориме на нивната искрена желба самите да решаваат за својата судбина“, вели Путин, но анексијата на делови од Донбас според моделот на Крим ја прекинува секоја можност за политички дијалог со Украина и претставува повод за нови драматични ескалации, бидејќи Киев нема да прифати губење на суверенитетот и на територијалниот интегритет. Дали тоа тогаш во Москва може да се протолкува како напад врз Русија, оправдување за употреба на „сите средства на располагање“ во одбрана на рускиот територијален интегритет? Одговорот е позитивен: „Нападот врз луѓето ќе биде напад врз Русија“, смета уважениот пратеник на Думата, Константин Косачов. Путин додава дека не блефира и го повторува обвинувањето дека Западот сака да ја уништи Русија, дека се користи со „нуклеарни уцени“, разгледувајќи потенцијална употреба на атомско оружје, и дека САД, Европската Унија и Британија ја охрабруваат Русија да тргне во воени операции против Украина. „Во својата агресивна антируска политика, Западот ги премина сите линии“, предупредува Путин. Путин не треба да биде понижен „Неодговорната нуклеарна закана“, како што ја нарече претседателот Џо Бајден, има цел да ги одврати САД и европските сојузници од поддршката за Украина или да прифатат претседателот Зеленски да влезе во преговори за мировно решение што би било прифатливо за Москва. Тоа е реткиот стратегиски потенцијал на Путин што го има на располагање, како што вели Глеб Павловски, негов поранешен советник. Ситуацијата драматично се заострува, а агресивното ширење на НАТО кон исток е близу до кулминација. Во право се оние, како францускиот претседател Емануел Макрон, што предупредуваа дека Русија не треба да се „понижи“ или другите што сметаат дека е многу опасно Путин да биде стеснет во аголот и да посакуваат пад на неговиот режим и пораз на Русија. Поради тоа што силата е клучниот извор на легитимитетот на Путин, логично е да се претпостави дека тој нема да се откаже од најсилниот аргумент на својата моќ. Затоа неговите закани треба да се разберат сериозно. Германскиот канцелар Олаф Шолц неодамна процени дека нема навестувања дека Путин ќе ја промени својата позиција. Војната што однесе илјадници животи на Украина, ѝ нанесе штети што се проценуваат на 350 милијарди долари, ја разниша глобалната економија и создаде енергетска и прехранбена криза, го доведе светот до најопасната конфронтација од времето на кубанската ракетна криза во 1962 година. Крајно време е за дипломатија, но наспроти понудите на француското или на турското посредување „во оваа фаза шансите за мировна спогодба се минимални“, како што рече генералниот секретар на Обединетите нации Антонио Гутереш. На повидок нема дури ни примирје. Затоа разумно, но во овој момент бесперспективно делуваат зборовите на турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган, искажани на говорницата на Генералното собрание на Обединетите нации: „Мислиме дека војната никогаш нема да има победник, а праведниот мировен процес нема да има губитник“....

Енергетска криза, скапа струја, изгор дрва за огрев, секојдневни ценовни шокови со храната – од лошо полошо, со најава дека ќе биде и бетер, и згора на тоа уште секирации кај граѓаните што се греат на парно дали зимава ќе смрзнуваат или не. Не за друго, да си знаат со време треба ли да се опремат со дебели ќебиња (додека и ним не им рипнала цената) или да ги извлечат од орманите на мајките и бабите заборавените јамболии како алтернатива за топлење. Оти како тргнало, секоја идеја за греење е добредојдена. Добиј ги најважните вести, бесплатно на Viber До официјалниот почетокот на грејната сезона останаа уште точно 16 дена. На 15 октомври скопјани треба да се разбудат во пријатно загреани домови, со топли или со млаки радијатори во зависност од временските прилики. Така беше досега. За жал, годинава, сѐ до овој момент, освен ветувања од надлежните дека парно ќе има и предупредувањата од БЕГ дека нема да грее, ништо конкретно не се знае. Оттука, сосема е разбирлива загриженоста на граѓаните за тоа што ли ќе ги снајде претстојнава есен и зима. Од БЕГ порачаа дека немаат обврска да продолжат со вршење на дејноста во новата грејна сезона, што значи да испорачуваат топлинска енергија, но и дека немаат правна основа да располагаат со топланите, ниту, пак, имаат финансиска можност и кредитна способност за набавка на гориво за производство на топлинска енергија. Со тоа самите себеси си „скокнаа в уста“ затоа што на двапати претходно, последниот пат пред десетина дена, им соопштија на своите потрошувачи дека според член 51 од Законот за енергетика, БЕГ до изборот на нов вршител за снабдување со топлинска енергија има обврска да ја врши дејноста и да доставува фактури за топлинска енергија до потрошувачите. На истиот закон се повикаа и Владата и Регулаторната комисија за енергетика и водни услуги, кои го потсетија БЕГ дека мора да си ја врши работата додека не се избере нов економски оператор. Од Владата тврдат дека скопјани ќе имаат парно и дека во моментов се привршуваат преговорите за регулирано производство на топлинска енергија. Велат дека работат на обезбедување на потребните ресурси за производство на топлинска енергија по најповолни цени, односно дека го бараат „најдоброто решение за обезбедување најниска цена на гас или мазут за да се спречи ценовен шок и да не поскапи парното“. Тоа значи дека во моментов, како што се вели, ѓаволот ја однел шегата! Пред почетокот на грејната сезона уште не се знае ни кој ќе го замени БЕГ, кој од јуни е без лиценца, ниту, пак, дали има доволно ресурси за производство на топлинска енергија. Барем Владата донесе одлука да се одобрат околу 18 милиони евра за ЕСМ за снабдување со топлинска енергија. Но, се знае кој плаќа. Граѓаните! До нив редовно (дури и предвреме) стигаат сметките за парно со нова покачена цена. И мора да си ги платат! Оти само за граѓаните обврските се задолжителни. Епа, и граѓаните сакаат да ја добијат услугата за која плаќаат. Искрено, нив ич не ги интересира кој ќе произведува, кој ќе испорачува и од каде ќе се набави гас или мазут. Сакаат топли радијатори, топли домови! И сакаат да престанат натегањата надлежен – ненадлежен, крив – прав. На граѓаните им треба сигурност дека нема да бидат изиграни и премрзнати. Статистиката покажува дека во Скопје околу 60.000 домаќинства и фирми се греат на парно. Тука се и сите градинки и училишта во Центар и во Карпош, како и повеќето во Аеродром. Овие потрошувачи немаат друга алтернатива за греење, освен евентуално струја. А што ќе се случи ако сите тие останат без парно и во своите домови вклучат печки, панели, инвертери, греалки. Ќе го издржи ли тоа скопската електромрежа?...

Меѓутоа, не губат сите. Поради неразумната зависност од руските енергенти далеку најголема цена плаќа Европа. Многу други држави ја користат ситуацијата и профитираат од евтината руска нафта. Но, зголемувањето на цените на храната ги погодува сите. А последиците ќе се чувствуваат со децении, без разлика на тоа како ќе заврши војната во Украина.Војната оди подобро за Украинците отколку за Русите Моментално војната оди подобро за Украинците отколку за Русите. Тоа го натера Путин да прогласи мобилизација. За да не ја испровоцира јавноста премногу, ја нарекол делумна и најавил мобилизирање на 300.000 луѓе. Многу брзо се дознало дека тајниот дел од декретот на Путин за мобилизација планира значително поголема бројка. Наводно од милион до 1,2 милиони. Со оглед на моменталниот однос на силите во Украина тоа е многу пологично отколку мобилизација на само 300.000 несреќници кои очигледно ќе бидат искористени за обид за стабилизација на бојното поле, а потоа и за презимување. Поради тоа и не чуди дека десетици илјади се веќе пратени во Украина буквално без ниеден ден обука. На растегнатите и преморени руски сили во Украина итно им е потребна поддршка, а со доаѓањето на зимските студови и замена. Руските генерали се надеваат дека масата од 300.000 војници ќе биде доволна да се сопре понатамошното украинско напредување. Проблеми со мобилизација, логистика, храна … Што ги чека мобилизираните Руси во Украина одлично прикажува снимката наводно направена во касарна во Алтајскиот регион на југот на Сибир, на која руска офицерка им објаснува на мобилизираните Руси што се мораат да купат сами. Вреќи за спиење и постелнина, лекови против дијареја и завои за сопирање на крварење. И тампони. Бидејќи како што офицерката им објаснила, „сето тоа морате да го купите сами. Ќе добиете униформа, оружје и сè што е поврзано со војската. Друго нема да добиете“. На крајот ќе испадне дека несреќниците ќе мора и сами да го платат превозот до Украина. Руската логистика на почетокот на инвазијата на Украина не се прослави. Многу истурени единици останале без никакво снабдување, па, за да избегнат гладување, се предале. За да се прехранат, руските војници масовно ограбувале продавници. Секако, краделе сè што можеле. Харкивската офанзива покажала во какви тешко услови преживуваат Русите. Судејќи по напуштените положби и складишта, прехраната во главно им се сведува на сува дневни оброци и конзерви со зеленчук. Уште Наполеон Бонапарта изјавил дека војниците маршираат на стомаците. Ако руската логистика пати да нахрани нешто повеќе од 200.000 војници во Украина, како ќе нахрани повеќе од милион? Поради тоа не чуди фактот што Путин го заменил заменикот руски министер за одбрана задолжен за логистика Дмитри Булгаков, и на негово место го поставил Генерал-полковник Михаил Мизинцев. А единствен начин Мизинцев да нахрани толку војници е да ја пренасочи храната од ланецот на снабдување на населението кон војската. Поради тоа може да се очекува дека до наредната пролет руските продавници ќе бидат попразни. Проблеми имаат и Украинците И додека за руската војска најголем проблем ќе биде како да ги нахрани новите војници, масата од милион и повеќе Руси ќе бидат проблем за Украинците. Украинците немаат проблем со луѓе, но имаат со вооружување и муниција. Ако седум месеци војување против нешто повеќе од 200.000 Руси целосно ги испразнило украинските, но и складиштата за муниција на членките на НАТО, што ќе биде на пролет кога во Украина ќе дојдат повеќе од милион Руси? Што се однесува до оружјето, тоа е сосема друг проблем. Голема среќа за Украинците е тоа што една од последиците на Харкивската офанзива била целосен распад на руската одбрана во тој дел од бојното поле. Руските војници при бегството зад себе оставале сè што мислеле дека ќе ги забави. Поради тоа Украинците сè уште низ шумите пронаоѓаат руска техника. Украинското министерство за одбрана без задоволство зборува за руската опрема, за тие податоци да не ги користи Западот како аргумент за намалување на помошта. Според неофицијални податоци во текот на Харкивската офанзива Русите оставиле повеќе од 380 тенкови, повеќе од 700 борбени оклопни возила, повеќе од 180 артилериски оружја, повеќе од 20 ПВО ракетни системи. И уште многу друга техника. Русите на Украинците им оставиле и илјадници тони најразлична муниција. Благодарение на таа руска „донација“, украинската војска делумно ги покрила досегашните загуби. Тенкови нема на видик И ако е така, тоа е добро за Украинците, бидејќи засега нови големи испораки на западна техника во Украина не се на видик. Тоа пред сè се однесува на тенкови. Украинскиот политички и воен врв во текот на септември ги зголемил притисоците за испорака на тенкови. Неименуван висок службеник од Пентагон изјавил дека испораката на американски тенкови е „на маса“, но веќе има деманти. Најчестата теза е дека М-1 Абрамс тенковите се пресложени за неуките Украинци. Меѓутоа, вистината е дека Американците се плашат дека Русите би можеле да ги запленат овие тенкови, па дури и оние најстарите со топ од 105 милиметри, и да добијат пристап до многу понапредни технички решенија од тоа што моментално имаат. И додека електрониката сè уште може да се замени со послаба, проблемот е повеќеслојниот оклоп кој мора да остане каков што е. Ни Украинците не пребираат. Тие би се задоволиле и се „Леопард 2“. Но, шансата да ги добијат нив е уште помала отколку да добијат Абрамс. Иако под притисок не се само демохристијаните, туку и коалициските партнери зелените и либералите, германските социјалисти одлучно се спротивставуваат на праќање на Леопарди во Украина. Покрај тоа, успешно ги спречуваат и другите држави да го направат тоа. Па, кога германскиот канцелар Олаф Шолц вели дека Германија нема да им испорача тенкови на Украинците, бидејќи тоа не го направила ниедна друга држава, тоа всушност голем цинизам. Со оглед на тоа дека токму Берлин со силен притисок спречил испорака на шпански „Леопард 2“ на Украинците. Наместо тенкови, Германија пратила сосема непотребни ПВО топнички состави Гепард. Да ја споменеме и најавената испорака на словенечките тенкови „M-55 S“ во Украина. Ако таа испорака се оствари, ќе биде понепотребна од германската испорака на Гепарди. Зошто? Најавената испорака е од само 28 тенкови. За нив украинската логистика ќе мора да формира сосема нов ланец на поддршка, пред сè за гранати од калибар 105 мм. И за словенечкиот состав за насочување на огнот „SGS-55“ и „COMTOS-55“. Со уште многу други обврски … „М-55 S“ е катастрофално неуспешен словенечки обид за модернизација на „T-55“. Во соработка со Израел тенкот добил дополнителен експлозивно-реактивен оклоп „Super Blaser“, но и топ од 105 мм. Поради зголемувањето на масата требало да добие уште поголем мотор, но не добил. За среќа на Украинците, бидејќи старите мотори им многу добро познати. Завршната пресметка покажала дека трошокот за модернизацијата за секој „М-55 S“ чинела повеќе отколку словенечката војска да купи нови „Leopard 2A4“ и поради тоа се смета за огромно промашување. Поради сето тоа, ако „M-55 S“ некогаш влезат во борбена употреба, Украинците само ќе чекаат да се расипат па да ги отпишат....

Кај десетте најголеми работодавачи во 2021 година, работеле 25.647 работници. Заедно, тие направиле приход од околу 1,1 милијарди евра, што е околу 10 проценти од целиот бруто-домашен производ. Во просек, ова значи дека секој работник е одговорен за создавање на годишен приход од 42.890 евра, или месечен од 3.574 евра (218.140 денари). Сите компании во кои работат, минатата година ја завршиле со добивка, а вкупниот износ на добивката е 58,8 милиони евра, или секој работник, во просек, креирал добивка од 2.292 евра годишно, или по 191 евра месечно (11.746 денари). Просечната нето-плата во овие десет компании заедно била 24.950 денари. Бројките доведуваат до интересен заклучок: нето-добивката креирана од секој поединец е речиси половина од вредноста на просечната плата. Порталот Пари, во соработка со платформата БизнисМрежа.мк, дава одговор на прашањето какви се просечните нето-плати во секоја од фирмите – најголеми работодавачи, и дали тие се соодветни на добивките.Еве што покажуваат податоците: ТОП 10 работодавачи – добивки и просечни платиАЛКАЛОИД СО НАЈГОЛЕМА ПРОСЕЧНА НЕТО-ПЛАТА Минатата година просечната нето-плата во државата била 28.718 денари. Над овој просек единствено биле Алкалоид и Макпетрол. Всушност, тие биле значително над просекот. Така, просечната нето-плата во Алкалоид била 46.537 денари, а во Макпетрол 33.659 денари. Во овие две компании има и најголеми профити. Во Алкалоид профитот е 20,8 милиони евра и таму работат 1.860 вработени. Во Макпетрол профитот е 22,3 милиони евра, а има 1.870 вработени. Според рангирањето, Макпетрол е шестиот најголем работодавач во земјава, додека Алкалоид е седми.Остатокот од текстот можете да го прочитате ТУКА....

Победата на Џорџа Мелони не значи и глас за фашизмот Изборната победа на Џорџа Мелони не е поврзана со носталгија кон минатото, туку повеќе со долгодишниот гнев на Италијанците кон тешкото секојдневие Јаша Моунк 28/09/2022 14:53 Пред неколку години застанав да го наполнам резервоарот на „фиат 500“ на мајка ми на бензинска пумпа блиску до нашиот семеен дом во јужна Тоскана. Кога влегов во продавницата да платам, забележав дека таа почна да продава запалки со ликот на Бенито Мусолини, фашистичкиот водач кој владееше со Италија како диктатор од 1925 до 1943 година. Ова дојде како шок. Тоскана историски била левичарски регион. Монте Амијата, густо пошумена планина на чии падини се наоѓа моето село, служеше како база за партизаните кои се бореа против нацистите за време на Втората светска војна. Зошто нашата локална бензинска пумпа продава фашистички сувенири? Му го поставив прашањето на вработениот. Тој се извиткуваше. „И мене не ми се допаѓа. Тие ни ги испрати штабот пред неколку дена“, ми рече тој. Потоа заживеа, среќен што ќе помисли на нешто што, претпоставуваше, сигурно ќе ме ублажи. „Не грижете се: Следната недела ќе добиеме запалки со ликот на Че Гевара! Италијанскиот устав, кој стапи на сила во 1948 година, е резолутно антифашистички, но сепак политичката култура на земјата никогаш не направила чист прекин со своето екстремистичко минато. За една германска бензинска пумпа да продава предмети што го слават Адолф Хитлер би било навистина шокантно (и веројатно нелегално); во Италија, глетката на сувенири од Мусолини што се продаваат во продавниците не е толку необична. Слично на тоа, главните германски политички партии ги избегнуваат екстремните десничарски екстремисти како што е Алтернатива за Германија; во Италија, партиите со корени во фашизмот одамна се прифатлив дел од политичката сцена. И покрај тоа, неделниот изборен успех за Џорџа Мелони и нејзината партија, Браќа на Италија, е без преседан. Ова е првпат во повоената историја на Италија партија со фашистички корени да освои најмногу гласови на национални избори. Мелони, која доби нешто повеќе од четвртина од гласовите, сега е многу веројатно да стане премиер на чело на екстремно десничарската коалиција со Лигата, предводена од Матео Салвини и Форца Италија, на чело со Силвио Берлускони. Како новата влада ќе ја промени Италија? И колкава штета може да им нанесе на демократските институции во земјата? Италијанската историја дава причина за загриженост околу тоа што претстои. Браќата на Италија потекнуваат од италијанското социјално движење, или МСИ, кое беше основано по Втората светска војна од фашистички политичари кои одиграа значајна улога во Република Сало, пронацистичкиот марионетски режим кој управуваше со северната половина на Италија откако сојузниците ја нападнаа Сицилија во 1943 година. Партијата на Мелони има како свој симбол зелен, бел и црвен пламен, за кој многумина сметаат дека е наменет, во неговиот оригинален дизајн, да изрази трајна лојалност кон Мусолини. Самата Мелони, која ја води Браќата на Италија од 2014 година, порасна во Гарбатела, работничка населба во Рим, и си ги остреше забите во младинското крило на МСИ. Денес, таа редовно расправа против имигрантите и движењето за правата на хомосексуалците, и има заедничка кауза на меѓународно ниво со екстремно десничарските партии и нелибералните лидери како што е унгарскиот Виктор Орбан. Во јуни, таа зборуваше на настан за кампањата на Вокс, десничарска партија во Шпанија. „Пред петстотини и триесет години, капитулацијата на Гранада стави крај на Реконквиста, Андалузија стана шпанска, а Европа стана христијанска“, рече таа. „Денес секуларизмот на левицата и радикалниот ислам ги загрозуваат нашите корени“. Компромисот со таквите противници е незамислив: Партиите на десницата, како што се Вокс и Браќа на Италија, рече таа, треба да кажат јасно не на „ЛГБТ лобито“, на „родовата идеологија“ и на „масовната имиграција“. Изгледите дека крајно десничарската партија со фашистички корени наскоро може да ја води Италија, разбирливо ги заплаши меѓународните набљудувачи. „Џорџа Мелони може да ја предводи Италија, а Европа е загрижена“, гласеше неодамнешниот наслов на „Њујорк тајмс“. „Дали Италија е на работ да се врати кон фашизмот?“ праша подкаст во „Форин полиси“. Но, работите не се секогаш како што изгледаат во Италија. Иако постојат силни основи за вознемиреност од изгледите Мелони да стане премиер, вистинската веројатност Италија да се врати во најтемните часови од својата историја е мала. Дел од причината е што Мелони, до одреден степен, се огради од минатото на нејзината партија. Таа изјави дека „фашизмот е историја“ и ги суспендираше членовите кои упорно ги фалат фашистичките водачи. Мелони, исто така, се обиде да покаже дека ќе се покаже како сигурен партнер за европските и северноамериканските сојузници на Италија. Таа, на пример, ги ублажи критиките на партијата кон Европската унија, нагласувајќи дека сака земјата да остане во еврозоната. И за разлика од многу други лидери на екстремната десница во Европа, Мелони беше гласен критичар на Владимир Путин и верен поддржувач на Украина. Но, главната причина да се сомневаме колку Мелони ќе ја промени Италија е едноставно тоа што таа не е ниту толку популарна ниту моќна како што сугерира нејзината изборна победа. Нејзината ѕвезда сега силно гори, но може да се затемни исто толку брзо. На претходните национални избори во земјата, во март 2018 година, Движењето Пет ѕвезди ги запрепасти меѓународните набљудувачи освојувајќи речиси една третина од гласовите; Браќата на Италија на Мелони имаа само 4 проценти. Во текот на следните три години, две последователни влади се распаднаа во услови на хаос и огорченост, што оневозможи ниту една политичка партија да формира кохезивно владејачко мнозинство. Надвор од опциите, сите големи фракции во италијанскиот парламент се согласија во февруари 2021 година да формираат технократска влада на национално единство под водство на Марио Драги, поранешниот претседател на Европската централна банка. Џорџа Мелони изрази целосна поддршка на Украина Само Браќата на Мелони од Италија останаа во опозиција. Како што предвидуваа многу набљудувачи во тоа време, таа позиција на држење настрана практично го гарантираше нејзиното искачување. Со оглед на економската стагнација и пандемичната болка што земјата ја доживеа неодамна, брзиот пораст на популарноста на Браќата на Италија не беше изненадувачки. Ова сугерира дека победата на Мелони во неделата има помалку врска со носталгијата за фашистичкото минато на Италија, туку повеќе со гневот на лошата сегашност на земјата. Но, по истиот принцип, популарноста на Мелони наскоро може да опадне откако таа ќе ја преземе одговорноста за управување. Судбината на последниот новодојденец за кој се шпекулираше како иднината на италијанската политика е поучна: од неговиот изненадувачки успех во 2018 година, Движењето Пет ѕвезди изгуби повеќе од половина од својот удел на гласови и сега оди кон маргините. Дури и колку долго Мелони ќе може да остане на функцијата е нејасно. Иако таа сега е на чело на најголемата фракција во италијанскиот парламент, таа ќе треба да ја задржи поддршката од двата жестоки коалициски партнери: Салвини ќе стори сé што може за да биде во центарот на вниманието и најверојатно ќе се судри со Мелони на надворешната политика (тој, на пример, е многу помалку подготвен да ѝ помогне на Украина), а Берлускони, секогаш опортунист по три мандати како самиот премиер, нема да има ни малку трпение за распродажба на политички партнер доколку тоа му одговара. Со оглед на тоа колку нестабилни се овие личности – и колку нестабилни коалициските влади во Италија се покажаа во минатото – колапсот на владата на Мелони во рок од една или две години не би бил шокантен. Најнепосредна грижа за новата италијанска влада не е каква било закана за демократските институции во земјата, а уште помалку враќање кон фашизмот. Напротив, тоа е она што изборната доминација на екстремната десница ќе го направи со тешко постигнатиот напредок што имигрантите и сексуалните малцинства во Италија го постигнаа во последните децении. Италијанците од повоената ера живееја и дишеа политика до необичен степен. Големите партии во земјата имаа милиони членови. Настаните во кампањата во пресрет на националните избори привлекоа огромни толпи. На гласање вообичаено излегуваа повеќе од 90 отсто од гласачите со право на глас. Политичките влогови изгледаа егзистенцијални. Денес, и покрај појавите, изгледа дека тие времиња се минато — барем засега. Во градовите и селата што ги посетив во текот на изминатата недела, јавните простори резервирани за постери за кампањата останаа полупразни. Во еден тоскански град на врвот на ридот, еден борец за десничарска партија зборуваше страсно и долго, но привлече само неколку гледачи. Во друг град, еден постар левичарски кандидат привлече неколку гледачи кога свиреше хит на Фабрицио Де Андре, кантавтор од 1960-тите и 70-тите, од комбето што го пренаменил за неговата кампања, но брзо го загуби нивниот интерес кога почна да им кажува за своите предизборни ветувања. Одѕивот на гласачите на овие избори падна под 70 отсто, што е рекордно ниско ниво. Повеќето од Италијанците со кои разговарав во последните денови ја чекаат новата влада со уморна рамнодушност. Една соседка, отворена жена во своите 70-ти, која, како и повеќето луѓе во нејзиното село, цел живот гласа за левицата, ми кажа за нејзината интензивно несакање на Џорџија Мелони. Но, кога ја прашав дали е загрижена што ќе ѝ направи на земјата лидерката на Браќата на Италија, таа ноншалантно крева раменици. „На крајот, новата влада нема да биде толку поразлична од сите други“, рече таа. „Не ќе успее да направи многу нешта. И тогаш ќе пропадне“. Се надевам дека е во право. (Јаша Моунк е германско-американски политички научник, водечки експерт за подемот на популизмот и професор по меѓународни работи на Универзитетот Џон Хопкинс. Текстот е објавен во „Атлантик“) Поврзани содржини Целта не е Артан Груби, туку Али Ахмети 26/09/2022 14:09 Зошто сите го сакаме Федерер? 24/09/2022 22:09 Евтини заеми 23/09/2022 12:09 Оние што сега молчат му служат на новиот империјализам 22/09/2022 16:09 До кога ќе нѐ труе со омраза Ангел Димитров? 21/09/2022 13:09 Целосна блокада на умот 20/09/2022 14:09 Му се случува ли „Панорама“ на Мицкоски? 15/09/2022 14:09 Ова е време на криза, а не време за големи профити 15/09/2022 13:09 Најчитани Објавена првата долгорочна прогноза за зимата 23/09/2022 13:38 Елена Ковачевска со софистициран изглед во Њујорк – што облече сопругата на премиерот на приемите кај Емине Ердоган и Џо Бајден 22/09/2022 21:20 Се ожени министерот Бочварски 25/09/2022 17:08 Британецот кој избега со Украинка, се раздели од неа и сега се плаши за себе 27/09/2022 09:23 Евтини заеми 23/09/2022 12:03 Путин втеран во ќош е поопасен од кога било, анализа на „Њујорк тајмс“ 22/09/2022 23:16...

На дивиот северен запад се’ е можно. Во паралелниот свет на Македонија, една забегана димензија што „северна“ ја викаат, најнова шема е наградната игра – „Не плати струја и добиј вработување во АРМ!“ Во оваа луцидна направија, рецептот за успех е повеќе од едноставен. Се’ што треба да направиш во животот е да имаш партиска книшка од СДССС или ДУИ. Оние од ДС, ЛДП и ДОМ се исто така на цена, ама не како првите… Во таа северна направија, не ти треба ум, IQ, школо или квалитет. Јок. Таму, луѓето со овие квалитативи си одат од државата или работат како инкасатори или на тезга. Се’ што ви треба е да немате проблем по цел ден да верглате „северна“ и да гинете за ненародната партија и нејзината тендер-кауза. Во Арачиново, пак, каде до вчера се продаваа куќи во пакет со доживотно платена вода, струја и интернет, за децениското неплаќање на сметките добивате и награда. Се сеќавате на емисијата на МТВ „Секоја сабота добивки без работа“ во која ако бевте редовен плаќач на радиодифузна такса можевте да добиете награда и да ве извлечат во живо? Подоцна името се смени во „Даровизија“. Да, не толку дамнешни времиња… Епа, северџганистанската влада чиј единстен „успех“ во овие пет години страховладеење е токму укинувањето на таа фамозна радиодифузна такса, сега измисли нова наградна игра, нова „Даровизија“, сега-засега локализирана во Арачина. Се’ и се’ само да ги одоброволи своите гласачи од албанскиот блок, бидејќи оние од македонскиот се’ повеќе се намалуваат и по „Францускиот“ бугарски предлог се’ појасно сфаќаат со какви антимакедонски суртуци си имат работа. Значи, ако сте од Арачиново и имате книшка од СДССССС, небото ви е граница. Одите кај локалниот партиски суруш, се пријавувате за платен војник и оп, си станувате. Чиста работа, нели? Туку, една работа не’ мачи, абе сон не ни дава. Како тоа волку „ниско“ паднаа стандардите на северните социјалдемократи? Па нели од арачиновци ќе правеа пилоти? Како сега толку рапидно падна критериумот и 300-те пилоти ќе ги прават платени војници? Не е убаво, нели? Класична деградација на арачиновци, арам… Замислете само, ви ветуваат дека ќе бидете пилот, гласате за СДССССС, а тие ве лажат и не станувате пилот туку „беден“ платен војник со 30-на илјади плата? Не им е лесно во Арачиново, на целото неплаќање струја, вода и комуналии, вака на суво да ве превеслаат. Очебијно, Таче сигурно оди, гази по стапките на менторот Црпко, ама исто како и со Бугарите и во Арачина отиде подолу. Од пилоти ги направи војничиња. Затоа, ако се сомневавте во квалитетите на трајно неспособниот премиер, крајно време е да се освестите и да сфатите дека за него дно не постои. Да, Ќуран може и подолу и полошо од Заев. Ова е неверојатна прикаска од една чудесна земја со парадоксална и насила наметната северна придавка, дел од Западен Балкан кој припаѓа во Југоисточна Европа, Македонија, оксиморонска пародија од држава во која дезертери регрутираат професионални војници…...

Секој малку учен човек знае дека ако не постоеше Илинден 1903-та, не ќе постоеше АСНОМ 1944-та, ако не постоеја и едниот и другиот историски чин, не ќе постоеше ни третиот Илинден – независноста од 1991 година. Повеќе од сигурно е дека не ќе постоеше ниту еден друг подоцнежен договор, најмалку како овие што се постигнати по освојувањето на самостојноста. Без почитување на основните програмски определби на АСНОМ, Македонија ги нема суштината, природата и основните карактеристики на современото општество на единство, слобода, рамноправност, толеранција и дијалог… Паралелно со позитивните напори за почеток на преговорите за членство во Европската Унија тече без запир внатрешното уривање на столбовите на државноста на Република Македонија. Истовремено со тој процес се вршат и потиснување и минимизирање на позициите на Македонците. Иако како население се во убедливо мнозинство, во текот на овие три децении стануваат политичко малцинство туркано на маргините на одлучувањето за сопствената иднина. Примери за таквите процеси има премногу. Еден од нив се омаловажувањето и константното намалување на вредностите на АСНОМ, на неговите одлуки и донесени документи. Во последно време, повеќето политичари од албанскиот блок, а не изостануваат ниту од македонскиот, упорно ја објавуваат, форсираат и ја наметнуваат тезата дека сегашноста и иднината на Република Македонија (сега Северна) се заснова на три документи. Тоа се Охридскиот договор, Спогодбата од Преспа за името со Грција и Договорот за пријателство, добрососедство и соработка со Бугарија. Како цреша на врвот на оваа новофилувана торта го додаваат и францускиот предлог за отклучување на преговорите за влез во Унијата. Според тие мислења, кои никој не се обидува да ги дообјасни или демантира, Македонија не може да опстане како модерна држава. Со примена на трите (четирите) документи е сменето лицето на државата. Таа преобразба е направена преку нејзиното неколкупати менувано уставно устројство, преку територијалната поделба и преку формирањето гласачки зони според национален, а не граѓански и демократски клуч. Наместо цврста стабилност и развој, доведоа до неизвесност, до страв за иднината на Македонците. Со конечната промена на името на државата сменето е името на сите државни институции, кои го изгубија својот македонски национален предзнак. Според новите називи, тие се ничии, без номинален сопственик. Неоспорно е дека споменатите документи се реалност и актуелност, а од некои политички блокови сметани дури и за историски достигнувања. Во целиот историско-политички галиматијас со прашањата што се поставија и со решенијата што се прифатија не се споменуваат, или намерно се забораваат, основните документи на државата Македонија, оригинална, каква што беше создадена. Тоа се документите од АСНОМ, со кои е заокружена и формирана македонската државност. Со АСНОМ е потврдена самобитноста на македонскиот народ, на неговата историја, јазик и писмо. Секое негово разградување е разградување на позициите на Македонците во сопствената држава, изместување од каменот на кој тие ги поставија темелите за свои на своето. Првото заседание, всушност, го претставува државното конституирање на македонскиот народ и народностите во Македонија. АСНОМ не беше случајност, туку плод на националниот стремеж на македонскиот народ за сопствена држава, за која се сонуваше со генерации. Со неговите одлуки и документи е остварен вековниот сон на македонскиот народ, беше ставено во кош македонското прашање тоа јаболко на раздорот на Балканот. Тој е дел од во колективната меморија на македонскиот народ и деловите од другите народи што живеат во државата. Со „асномски дух“ Македонија беше градена во минатите безмалку осумдесет години како држава на Македонците и на македонското мултинационално и мултикултурно општество. Фото: Игор Бансколиев Иако никому, сепак некому треба да му се докажува дека одржувањето на Првото заседание на АСНОМ (Антифашистичко собрание на народното ослободување на Македонија), во август 1944 година, претставува клучен пресвртен миг во развитокот на македонското националноослободително движење. Ова заседание ги сублимира неговите веќе достигнати резултати од времето на ослободителните востанија од крајот на XIX век, Илинденското востание од 1903 година и подоцнежниот растеж на тоа движење во Македонија, поделена со Балканските војни и со Првата светска војна. Тоа е круна на антифашистичката НОБ, во чиј тек се потврдени и афирмирани македонската национална свест и самобитност и е дефинирана јасната национална програма за македонска држава. Секој малку учен човек знае дека ако не постоеше Илинден 1903-та, не ќе постоеше АСНОМ 1944-та, ако не постоеја и едниот и другиот историски чин, не ќе постоеше ни третиот Илинден – независноста од 1991 година. Повеќе од сигурно дека не ќе постоеше ниту еден друг подоцнежен договор, најмалку како овие што се постигнати по освојувањето на самостојноста. Без почитување на основните програмски начела на АСНОМ, Македонија ги нема суштината, природата и основните карактеристики на современото општество на единство, слобода, рамноправност, толеранција и дијалог. Секако дека АСНОМ нема својства на свето писмо. Некои од одлуките и прогласите ги прегази времето, некои беа демантирани од подоцнежните историски настани како на Балканот, така и во светот пошироко. Тоа најмногу се однесува и на распадот на Титова Југославија и прогласувањето на самостојноста. Тие промени, сами по себе, бараа едно ново гледање, ново вреднување и донесување решенија во согласност соа актуелните општествено-политички процеси. Во таа смисла е менувана преамбулата на Уставот на Република Македонија по стапувањето во сила на Охридскиот договор, како и по потпишувањето на Преспанскиот. Тој дел од преамбулата најверојатно ќе доживее уште една промена со уфрлање на Бугарите во Уставот, што претставува чиста спротивност на асномските документи, во кои Бугарите што ја окупираа Македонија се направени „парампарче“. По Преспанската спогодба во уставната преамбула, реченицата „одлуките на АСНОМ“’ беше заменета со „Прогласот на првото заседание на АСНОМ“. Таа отстапка кон Грција е направена од причини што во одлуките беше повикувано на обединување на Македонците од Пиринска и Егејска Македонија. Како што кажа тогашниот претседател на Владата, Зоран Заев, тој акт се направи за да се избегнат проблеми во иднина со Грција. Такво образложение најверојатно ќе се дава и при заложбите за запишување на Бугарите во Уставот, кои треба да бидат наведени како народ што, заедно со другите народи, ја создал Република Македонија. Таа обврска Македонија ја има преземено пред администрацијата на ЕУ. Без оглед на тоа кој што зборува, изјавува, бара или наметнува, кога се говори за АСНОМ, се мисли на сето она што е постигнато изминативе децении, но и на денешницата и на иднината на нашата држава. АСНОМ е камен-темелникот на она што е денес Република Македонија, со сите свои достигнувања, но и на она што ќе биде во иднина, како на внатрешен така и на меѓународен план. АСНОМ е државотворниот здив на современата македонска држава, кој мора да се негува, да се одржува и да се штити. Тоа е долг и на власта и на опозицијата, особено по отворените посегања по Македонија, по идентитетот, историјата, јазикот и писмото на македонскиот народ....

(Повод: Текстот насловен „Реагирам – научнички и патриотски реагирам“ од Гоце Аризанкоски, објавен во „Нова Македонија“, на 23.9.2022) Александар Донски Во горенаведениот текст, Гоце Аризанковски со право реагира против фалсификувањето делови од неговиот научен труд од страна на бугарската историчарка д-р Јорданка Стојанова-Тонева, која, наместо оригинално да ги цитира тие делови, си додавала небулозни уфрлувања според теркот на бугарскиот шовинизам кон Македонците. Но ова не е единствен ваков пример, туку само еден од безбројните примери за фалсификување разни сегменти од македонската етнокултурна самобитност од страна на бугарските историчари и публицисти, но и од други субјекти. За ова, исто така, малку е пишувано во нашата јавност. Овие фалсификати опфаќаат широк дијапазон: од менување на содржината на оригиналните документи, па до криење и уништување на доказите за македонската национална самобитност низ историјата. Да го илустрираме ова со неколку примери. Во еден разговор со писателот (инаку деклариран етнички Македонец) Славе Македонски од Бугарија (сега покоен), тој ми потврди дека бугарските шовинисти и со неговите романи го правеле истото тоа (барем во периодот на тодорживковистичкото едноумие). Така, на пример, за да го избегне бугарското име, во ракописите на неколку свои романи, не смеејќи да ги користи термините поврзани со Македонија, овој писател секаде ги употребувал компромисните и маскирни термини: христијани, христијански и други. Меѓутоа, по излегувањето на книгите од печат, термините христијани, христијански и сличните на нив секаде биле заменети со термините: Бугари, бугарски и сл. Се разбира дека за некакви протести не можело да стане ни збор, а и ако ги имало – останувале без резултат. И што ќе се случи во иднина? Големобугарските пропагандисти ќе се скинат докажувајќи дека Славе Македонски бил „Бугарин“, штом, нели, во своите книги „самиот“ пишувал за Бугарите и штом „самиот“ користел бугарски детерминирања. За сличен настан своевремено сведочел и познатиот македонски лингвист Ѓорѓи Киселинов. Имено, за време на српската окупација тој објавувал статии со македонска национална содржина во познатото списание „Луч“. Но за време на бугарската окупација, тој наеднаш почнал во своите статии да го величи бугаризмот. Сепак, по ослободувањето, Киселинов (иако бил во немилост на новата македонска власт) јавно се декларирал како Македонец и целосно се ставил на услуга на прогресот на македонската нација. За своите пробугарски статии Киселинов признал дека од бугарските окупатори му биле порачувани да ги напише, а честопати се случувало и неговите текстови отпосле да бидат дотерувани од редакциите каде што објавувал, т.е. во нив дополнително биле уфрлувани бугарските детерминирања за нашиот народ (д-р Стојан Ристески: „Табу-темата: Киселинов – Конески“, Охрид, 1994, стр. 16). Уште подрзок фалсификат е направен врз една песна од големиот поет и револуционер Никола Јонков Вапцаров. Станува збор за песната „Доклад“. Поетот во оваа песна, пеејќи за Македонија, ги напишал зборовите: „за Неа“! Меѓутоа, во рускиот превод на оваа песна (цитирана во едно универзитетско московско издание, како што пишува д-р Б. Ристовски, од страна на редакторот Бугаринот Д.Ф. Марков), наместо „за Неа“ биле подметнати зборовите: „за Бугарија наша“ (!?). Ваквиот бесрамен фалсификат на руските читатели уште долго време ќе им зборува за „бугарската национална свест“ на Вапцаров. Врз основа на ваквиот бугарски фалсификат, можно е некои руски аналитичари, историчари или есеисти подоцна да напишат статии за „бугарското национално чувство“ на Вапцаров. И не само тоа. Подоцна нашите бугаромани би можеле да ги земат токму таквите руски трудови како „доказ“ дека и во други земји се „тврди“ оти Македонците се (или порано биле) „Бугари“. Дрзок фалсификат е направен и во бугарскиот превод на Спомените на францускиот барон Франсоа де Тот од крајот на 18 век. Во овие Спомени тој сосема јасно нашиот народ го именува како „Македонци“: Дваесет и двајца Македонци, секој со пушка на рамо… во една кафеана пееја песни за победите на Александар. (Memories du baron de Tottmsur les Turis et les Tartares, Amsterdam, 1784). Меѓутоа, бугарскиот историчар Арнаудов, во својата книга „Верковиќ и Веда Словена“ (БАН, Софија, 1968 г., стр. 12), коментирајќи го овој опис на баронот Франсоа де Тот, пишува: Барон де Тот многу правилно бележи дека бугарските работници за време на одмор ги воспевале победите на Александар Велики. (Подвлекувањето е мое, з.м.). Значи, терминот „Македонци“ овде дрско е заменет со „бугарски работници“. Навистина пример за безочен фалсификат! За жал, резултат на ваквите децениски фалсификати се и нашите одродени Македонци, кои лесноумно ги прифатија ваквите дела како доказ дека и навистина повеќето наши предци пишувале за бугарскиот карактер на Македонците. Но кога вистината барем делумно ќе излезе на виделина (што веќе почнува да се случува), поразот на големобугарската пропаганда ќе биде уште поубедлив. Да го кажеме и тоа дека во книгата „Француските патописци за Балканот XV-XVIII век“ (Софија,1975), приредена од проф Б. Цветкова, овој пасус од делото на баронот Франсоа де Тот воопшто не е застапен, т.е. истиот тој е избегнат (Ѓорѓе Радуле, „Историја на Македонија“, Софија, 1997, стр. 251). Следува еден смешен пример за бугарските фалсификати поврзани со македонската историја. Бугарскиот историчар Иван Коларов, во предговорот на својата книга „Македонија и бугарското племе“ (Софија, 1932), запишал дека Александар Македонски бил – Бугарин!? Овде тој запишал дека ги проучува (цитат)… „борбите, големината, падот и подемот на бугарското племе од Александар Велики до денес“ (Ѓорѓи Поп-Атанасов: „Библијата за Македонија и Македонците“, Менора, Скопје, 1995, стр. 24). Да посочиме и еден понов пример. Во своето интервју за светскиот македонски неделник „Македонско сонце“ (8.5.1998), познатиот борец за човекови права на Македонците од егејскиот дел на Македонија, архимандритот Никодимос Царкњас, реагирајќи на една антимакедонска изјава на грчкиот политичар Пангалос, помеѓу другото, вели дека по улиците на Солун: „…Господинот Пангалос ќе се увери дека таму луѓето не зборуваат грчки, туку македонски“. Дел од интервјуто на Царкњас е пренесено во бугарскиот весник „БНС Македонија“ (3.6.1998), но таму зборот „македонски“ безобѕирно е фалсификуван со зборот „славјански“(!?). Значи, на бугарските читатели дрско им е подметната фалсификувана изјава од архимандритот Царкњас, со цел тие и натаму да бидат држени во заблуда во однос на македонската историја и реалност. Дрски фалсификати се прават и со македонскиот фолклор, дури и во најново време. Во текстовите на македонските песни намерно се уфрлуваат бугарски зборови или бугарски детерминирања, а интервенции се прават и во мелодиите. Така, на пример, на фолклорниот собор, под наслов „Пирин пее“, одржан во 1997 година, стихот од една народна песна посветена за Крали Марко, наместо да биде испеан во оригинал: „…Крали Марко од Прилепа града“, е испеан како: „…Крали Марко од Б’лгарија“ (!?). Фалсификат е направен и во познатите стихови од македонската песна „Каљо, Калино девојче“, која не толку одамна во Бугарија била интерпретирана со изменет текст. Така, наместо стиховите: „…Арнаути баш ракија, а ергени рујно вино“, сега се пеело: „…Арнаути баш ракија, а Б’лгари рујно вино…“ Дрзок фалсификат врз содржината на македонските народни песни е направен и во книгата „Песни от Македониа“ (објавена во Бугарија,1998 година). Македонскиот публицист од Бугарија С. Ратевски, во македонскиот весник „Народна волја“ (јануари 1999), ги демаскира фалсификатите направени во оваа книга. Така, на пример, стиховите од текстот на убавата македонска народна песна „Марије, млада невесто“, овде биле заменети со: „Марије бела Бугарко…“. На крајот од истата песна, зборовите „…нашата вера рисјанска“ биле заменети со зборовите: „нашата вера б’лгарска“. Ратевски со доза оправдан цинизам ги прашува фалсификаторите: каква е таа „вера б’лгарска“? Да не е тоа некоја нова секта? Да го спомнеме и трагикомичниот пример со фалсификатот на македонската патриотска песна „Една мисла имаме“, која ја исполнува познатиот пејач на народни песни Војо Стојановски. Овој фалсификат е направен во 1999 година, при што сите македонски детерминирања во стиховите на песната се фалсификувани со бугарски. Така, на пример, стиховите од песната што гласат: „Каде и да одиш/ Каде и да шеташ/Не се срами, не се плаши/ Македонец да си…“, сега се пеени: „Каде и да одиш/ Каде и да шеташ/Не се срами, не се плаши/ Б’лгарин да си…“ И понатаму, наместо: „Една мисла имаме/ Еден живот живееме/ Македонија цела да е/ Секој да ја знае…“, сега е пеено: „…Б’лгарија цела да е/ Секој да ја знае“. Наместо оригиналните стихови: „Ние не сме Грци, Бугари ни Срби/ Чеда сме на Александар, гордост македонска…“,сега било пеено: „Ние не сме Грци, Византијци, Срби/ Чеда сме на Аспаруха, гордост најб’лгарска…“ (Значи ние сме „чеда“ на човек што ѝ припаѓал на жолтата раса, каков што бил хан Аспарух). На крајот на песната, зборот Македонија бил заменет со Б’лгарија. Така, овие стихови биле пеени: „Ако некој рече/ Б’лгарија е мала/ Има уште два-три дела/ за да биде цела…“ (Подетално кај Илија Миланов, в. „Народна волја“, Благоевград, февруари 2000, стр. 4.) На голем број меѓународни фолклорни фестивали или други слични манифестации, бугарските фолклорни ансамбли честопати исполнуваат македонски народни песни и ора, кои ги прикажуваат како бугарски. Со ова се сака да се докаже дека македонските и бугарските песни се едно и исто или дека се многу слични. Тоа значи дека ние и Бугарите имаме иста култура, т.е. претставуваме ист народ. Овдешните малобројни големобугарски пропагатори кога и да слушнат бугарски песни, се обидуваат да покажат дека помеѓу тие песни и нашите нема никаква разлика, па, според тоа, ние сме еден народ со Бугарите. Но сите наводно бугарски песни што личат на македонските всушност и не се бугарски, туку македонски песни. Оттаму е сличноста. Ист е случајот и со други македонски културни сегменти, кои во Бугарија се прикажуваат како бугарски (народни умотворби, носии, архитектура и сл.). Колку ли вакви интервенции има досега направено бугарската пропагандна машинерија и во објавувањето на мемоарите на илинденските револуционери и на други Македонци, во кои секаде се зборува само за Бугари во Македонија? И колку ли фалсификувани документи, кои наводно се стари и автентични, имаат произлезено од неодамна од бугарските пропагандни лаборатории? Полека, но сигурно, сето ова излегува на виделина. Некои бугарски историчари и публицисти прават подметнувања и фалсификати не само во текстовите туку и во илустрациите. Така, на пример, во книгата (училишно помагало) од М. Атанасов, насловена „Б’лгарски царе“, се претставени илустрации на ликовите на сите бугарски ханови и цареви (почнувајќи од хан Кубрат, па до денешниот претендент за бугарскиот престол Симеон). Но во овие илустрации, илустраторот направил фалсификат. Иако е сосема познато дека турко-монголските бугарски ханови ѝ припаѓале на жолтата раса, во оваа книга, овие ханови се нацртани безмалку со изглед на – Европејци! Ова не се однесува само на вештачки европеизираните црти на нивните лица туку и на облеките. Дури на ханот Кубрат му се нацртани и долга бела брада и коса, иако е познато дека во древниот „Именик на бугарските ханови“ (напишан во 8 век, во времето на неговиот син Аспарух) јасно пишува дека (во согласност со монголската традиција) ханот Кубрат бил со избричена глава, а такви биле и неговите претходници: Атила, Ирник и Гостун. Фалсификатот на илустраторот е со сосема јасна намена – да се избегне вистинскиот тогашен монголски изглед и начин на облекување на Бугарите и на читателите да им се остави потсвесен впечаток дека тие небаре биле Европејци. Фалсификати се правени и преку подметнување фалсификувани историски споменици преку кои се „докажувал“ наводниот „бугарски карактер на Македонија“. Вакви фалсификати се правеле уште во 19 век. Во врска со ова ќе наведеме еден пример. Во 1997 година, во Бугарија, одекна вест дека во Воденско бил пронајден натпис од времето на цар Самоил, кој наводно датира од 989 година. Овој натпис стана познат под името „Воденскиот натпис“. Во него, царот Самоил себеси јасно се декларира како „Бугарин“, а како „Бугари“ ги детерминира и жителите на своето царство. Но лично директорот на Националниот историски музеј во Софија, Божидар Димитров, по стручното прегледување на овој натпис, децидно изјави дека нема никакво сомнение оти станува збор за класичен фалсификат. Како фалсификатори, Димитров ги посочи бугарските националромантичари од 19 век, кои, во својот романтичарски занес, ја фалсификувале оваа плоча и ја закопале за идните времиња. Подоцна истиот тој Димитров (сега покоен) стана голем македономрзец, при што честопати ме напаѓал и мене, но сепак му искажувам благодарност за откривањето на овој бугарски фалсификат. Интересно е тоа што овој „Воденски натпис“ е многу сличен со „Битолската плоча“ (во која, за царот Иван Владислав, пишува дека бил „Бугарин по род“), па сега некои наши истражувачи отворено го поставуваат прашањето за автентичноста и на „Битолската плоча“ и бараат меѓународни експерти да ја утврдат нејзината старост. На крајот, да ја спомнеме и појавата на криење на документите и на другите предмети што ја докажуваат македонската национална засебност низ историјата. Во 1944 година, во близината на Горна Џумаја (денешен Благоевград, з.м.), бил отстранет споменикот од римскиот период на кој пишувало дека градот Скаптопатра (град што се наоѓал близу денешниот град Сандански) бил „македонски град“. На споменикот пишувало: „Јас, Цезар, им забранувам на моите војници, како и на моите офицери, да влегуваат во Скапопатра и да ги обеспокојуваат жителите на овој македонски град-држава“. Доколку овој споменик и навистина е уништен (како што претпоставуваат некои), тогаш станува збор за чист варваризам на уништување остатоци од древната историја. Во шеесеттите години на ХХ век, во бугарските библиотеки било можно да се истражува весникот „Македонски глас“ (1885). Но кога големобугарските пропагандисти ја „откриле“ содржината на овој весник, наеднаш исчезнал од бугарските библиотеки и веќе не бил достапен за научните истражувачи од Македонија. По пројавениот интерес на нашите историчари, беследно исчезна од Музејот на Вапцаров во Софија оригиналниот реферат на Никола Јонков Вапцаров, по кој била напишана неговата долга песна „Доклад“. Овој реферат бил однесен во Партискиот архив на БКП и никој досега не може да го види. Причината е во тоа што во него Вапцаров јасно се декларира како национално свесен Македонец. Секако дека има и други вакви многубројни примери, додека за презентирање на сите фалсификати на личните исправи и другите документи на Македонците што беа извршени за време на тоталитарниот режим на Тодор Живков (особено во времето на пописите) не би ни стигнале ниту сто вакви написи. (Авторот е историчар)...

„Гледам, многу се карате и напаѓате едни со други. Имам чувство дека се изедовте меѓу себе. Ве изедоа суетата, злобата, зависта. Тоа ми пречи и ме мачи. Затоа имам една молба и совет, нека биде и аманет. Заборавете на суетите и сакајте се. Сакајте ги Битола и Македонија како што ги сакам јас, кој нивната убавина ја гледа и со заврзани очи“, знаеше да каже Ајри Демировски, авторот на песната „Битола мој роден крај“, кога пред десет години за последен пат беше во посета на Битола. За жал, неговите пораки и ден-денес како да не допираат до оние до кои најмногу се упатени Во моментот кога светот се соочува со најтешката не само економска и енергетска туку и безбедносна криза, која малку фали сите да нѐ втурне во бездна, од која ќе нема кој да нѐ извлече, сведоци сме како во Македонија политичарите на дневна основа се критикуваат и обвинуваат едни со други за разни работи и злоупотреби. Се добива впечаток дека на македонската политичка сцена се води битка до самоистребување, за тоа кој колку згрешил, злоупотребил, украл или ѝ нанел штета на државата. Слушајќи ги и гледајќи ги меѓусебните кавги на политичарите и нивните „мегафони“, на прес-конференциите, телевизиските дуели, интервјуа, дебатни емисии…, се потсетив на зборовите на авторот на песната „Битола мој роден крај“, Ајри Демировски, кога пред десет години за последен пат беше во посета на Битола, и на неговиот аманет. Во една пригода, Ајри, човекот што повеќе беше гладен, бос и гол, отколку најаден и облечен, ми рече: „Гледам, многу се карате и напаѓате едни со други. Имам чувство дека се изедовте меѓу себе. Ве изедоа суетата, злобата, зависта.Тоа ми пречи и ме мачи. Затоа имам една молба и совет, нека биде и аманет. Заборавете на суетите и сакајте се. Сакајте ги Битола и Македонија како што ги сакам јас, кој нивната убавина ја гледа и со заврзани очи“. Тогаш, во 2010 година, на Ајри Демировски, кога за последен пат престојуваше во Битола и Македонија, кој сите граѓани, без разлика на етничка припадност или вера и нација, ги викаше душички, доволни му беа само неколку дена да престојува во Битола и Македонија и да ја почувствува атмосферата во која живееме. Наскоро ќе изминат 31 година откако граѓаните на Македонија плебисцитарно, на референдум, се определија да живеат во самостојна, независна, суверена држава, во која тие сами ги креираат своите политики. Но наместо подобар живот и посветла иднина, сите овие 31 година се изнаслушавме и изнагледавме какви не обвинувања на власта и опозицијата за нивните предавнички политики, злоупотреби, криминали, лепливи прсти и мамењето на јавноста. Иако можеби ќе звучи цинично, сепак многу наши политичари потсетуваат на ликовите од расказот „Водач“. на српскиот писател Радое Домановиќ. Откако сите тие што го следеа пропаднаа во бездната, тие што останаа живи собраа храброст и го прашаа водачот: – Каде нè водиш и каде нè доведе? Ние ти се доверивме заедно со своите семејства и тргнавме. по тебе, оставајќи си ги куќите и гробовите на нашите предци, само за да се спасиме од пропаста, а ти уште повеќе нè упропасти. Двесте семејства поведовме по тебе, a сега преброј нè да видиш уште колку сме останати. Па, зар не сте сите на број – процеди водачот, не кревајќи ја главата. Ама како прашуваш така? Крени ја главата, погледни, преброј колку сме останати на овој несреќен пат. Погледни какви сме и ние што останавме. Подобро и да не останевме отколку да сме вакви накази. He можам да погледнам! Зошто? Слеп сум! Настапи молк. Патем ли го загуби видот? Не. Јас слеп и сум се родил. Многу промашени патишта и унесреќени судбини се одлика и на македонскиот од по маките сите овие години. Она што остава впечаток е тоа што во настојувањето да се оцрни и избербати политичкиот противник не се избираат ни зборови ни средства и методи. Системот на владеење и реториките на критикувања се речиси исти, како да се пресликани. Постојано, дали биле избори или не, јавноста е бомбардирана со разни афери, почнувајќи од криминалната приватизација, распродажбата на државниот имот и општествениот капитал, аферите со пропаѓањето на банките и штедилниците, (распро)продажбата на „Окта“, на ЕСМ, „Телеком“, голем број претпријатија, земјоделски комбинати, банкротирањето и заминувањето во стечај на илјадници фирми и компании… За жал, наместо сите тие скандали и случаи да ги решаваат институциите, политичарите, држејќи се за принципот „држете го арамијата“, сите овие над три децении се обидуваа(т) да изигруваат и полиција, обвинители, судии. Владеејќи по системот „раздели, па владеј“, безмалку сите политички структури во државата воопшто не му ја мислат кога треба да го оцрнат својот политички противник. И денес речиси нема ден од едната или другата страна да не бидат пуштени отровни стрели за наводно ставање на рацете во медот. Обвинуваат и едните и другите, за стари и нови криминали или злоупотреби. Водени од принципот неколкупати повторена лага да станува вистина, дури и кога на тие што ги пласираат лагите или шпекулациите им е јасно дека тоа што го говорат не е така и дека кога изговараат такви обвинувања знаат дека лажат и манипулираат со вистината, сепак не му ја мислат многу истите тие да ги пласираат во јавноста. Благодарение на таквите „политики“, односно политикантства, станавме држава во која оцрнувањата и клеветите станаа национален спорт. Во таква ситуација, кога според обвинувањата речиси на сите политичари што ја воделе или сега ја водат државата (про)излегува дека во сите 31 година безмалку државата ја воделе и водат клептомански власти или предавнички власти, тогаш не знам зошто се чудиме дека сме во ваква состојба. За да не ја доживееме истата судбина на јунаците од расказот „Водач“ на Радое Домановиќ и сите да пропаднеме во бездната, време е македонските политичари да се вразумат и, наместо тие или нивните портпароли да ни кажуваат кој како владеел, да побараат тоа да го прават институциите. Крајно време е во Македонија да почнат да се практикуваат политички дијалог и конструктивна и аргументирана критика. Време е поуките и аманетот на Ајри да почнат да се применуваат во Македонија. Во спротивно, ќе се изедеме меѓу себе еден со друг, додека не останеме само мал број како во расказот „Водач“....

Камбаните бијат за војна за Голема Русија. „Одете храбро да ја извршите својата воена должност. И запомнете, ако умрете за својата земја, ќе бидете со Бога во неговото царство“, е повикот на поглаварот на Руската православна црква, Кирил. Војна за што? Против „нацистичкиот “ режим во Киев? Против обидите на Западот да ја нападне и да ја уништи Русија? Не. Со референдумот што е во тек во областите во Украина населени со Руси и со одлуката на руската Дума да ѝ даде легитимитет на анексијата, работите стануваат појасни. Добиј ги најважните вести, бесплатно на Viber Како некој што ја познава таа игра на Балканот, мислам дека би можело да се заклучи дека ова е војна за Голема Русија. Русија во која ќе се соберат сите Руси или онолку колку што е можно. Имено, со распадот на Советскиот Сојуз се создаде најголемата дијаспора во светот. Преку ноќ, 30 милиони Руси се најдоа надвор од границите на новата суверена држава – Руската Федерација. И додека Милошевиќ веднаш ја почна војната за прецртување на границите на поранешните југословенски републики, идни суверени држави, Елцин се помири со фактот дека границите на советските републики ќе станат меѓународни граници. Но, тоа не му е по волја на неговиот наследник. Конечно станува појасно за што ламентирал со години Владимир Путин велејќи дека најголемата стратегиска грешка на неговата земја е распадот на Советскиот Сојуз. Тоа, секако, не било од желбата да живее во демократија со „сто и една нација“, како што велеше тогашната пропаганда покривајќи го фактот дека Русите доминираа врз останатите народи. Путин ламентирал врз судбината на руското население и териториите на кои живеат. Говорот на Путин во предвечерјето на руската агресија врз Украина, тоа неразбирливо бамбурење над судбината на руската нација и „вештачката“ украинска држава, беше, всушност, неговото оправдување за она што ќе следува: инвазија и одземање територија на една суверена европска држава. Како и секогаш, барабаните на национализмот и на војната удираат во ист ритам. Како дозволивме да дојде до таква жестока конфронтација помеѓу нуклеарните сили која само што не експлодирала во светска нуклеарна војна? Каде згрешивме? Како активен учесник на Конференцијата за Југославија можам да посведочам за големите очекувања во поглед на мирот и демократијата во Европа, кои завладеаја по победата на Западот во Студената војна. Силата нема место во денешна Европа, ни беше речено на Конференцијата за Југославија од страна на западни политичари и дипломати. Ново на европскиот континент, велеше оваа аргументација, е дека империјалистички сили веќе не наметнуваат решенија, затоа што за првпат во нашата историја живееме во Европа во која сите држави ги почитуваат принципите на неповредливоста на границите, принципите на демократијата, правата на човекот и слободата. Се разбира, сите ние знаеме дека работите не испаднаа токму така: крвавите етнички војни во Југославија само ја потврдија аргументацијата на реалистичката школа во меѓународната политика, дека силата а не правото е она што е одлучувачко во односите меѓу народите. Наспроти реалноста беше реториката дека дошол крај на историјата, дека либералната демократија дефинитивно ги победи диктатурите, дека правото ќе го одржи меѓународниот поредок воспоставен по Втората светска војна и запишан во Повелбата на ОН. Идеалистичката школа повторно доби примат над реалистите во меѓународните односи. Но, без реалистичкото учење, како што гледаме, можат да се направат страотни грешки. Заборавивме на лекцијата на Тукидид, кој анализирајќи го текот на војната помеѓу Атина и Спарта, на „големите сили“ на своето време им советува внимателност во нивно инволвирање на страна на мала град-држава, кое би ги вовлекло во воен конфликт што носи повеќе штета отколку корист и не е во нивен национален интерес. Државниот интерес, самиот опстанок на двете нуклеарни сили денес, Америка и Русија, упатува на нужноста од избегнување војна помеѓу нив, а сепак, по руската агресија и по западната поддршка за Украина, настаните како да покажуваат во таа насока. Како моќни морски струи, тие настани влечат кон нуклеарна катастрофа. Имено, Америка и Русија се најдиректно инволвирани во украинската војна. Русија во прецртување на границите на една суверена европска држава според некакви руски етнички линии, а Америка во одбрана на досегашниот светски поредок кој се темелеше на Повелбата на ОН и на меѓународното право. Но, меѓународното право нема врска со меѓународната политика во која моќта со тенкови гази преку правните пречки. Имено, сѐ уште важи милениумското начело на Тукидид: „Силните го прават она што можат, а слабите она што мораат“. Но, ако е јасен односот помеѓу силните и слабите, што правиме кога ќе се судрат силните кои поседуваат нуклеарно оружје чија употреба би значела крај на човештвото. Вреди ли Америка и ЕУ од една страна и Русија од друга, да отпочнат нуклеарна војна за Украина? Вреди ли за Украина да биде првата жртва на таа војна? Кога Кенеди во шеесеттите се соочи со кубанската криза, тој направи две работи. Прво, одлучно му покажа на Советскиот Сојуз дека е спремен да влезе во нуклеарна војна и објави блокада на островот со американски воени бродови и, второ, веднаш побара официјални и приватни патишта за контакт со раководството на СССР за изнаоѓање мирољубиво решение. Како и во кубанската криза, зад завесата на меѓународната политика, би требало да се одвива трескавична потрага по мирно решение на украинската криза....

Да ја оставиме политиката на политичарите, ние сме спортисти и само тоа треба да нè интересира. Јас по мечот во Разград се заблагодарив на приемот, а сега ние треба да возвратиме на ист начин. Нè интересира само спортскиот аспект. Ја повикувам публиката да биде коректна. Добиј ги најважните вести, бесплатно на Viber Напразно селекторот Благоја Милевски го упати овој апел, зашто прексиноќа, на Националната арена „Тодор Проески“ во Скопје, пред фудбалскиот натпревар Македонија – Бугарија од Лигата на нациите на УЕФА, од илјадници грла одекнаа свирежи за време на емитувањето на бугарската химна. Ехото од овој нецивилизиран чин уште долго ќе одекнува во ушите на европските челници, кои ни праќаат експерти за да го надминеме толку актуелниот говор на омраза. Додека потписничките на Договорот за добрососедство изнаоѓаат начини како да се надмине приземниот јавен дискурс, не само на социјалните мрежи, туку и воопшто, „на терен“ еруптираа зовриените страсти. Хулиганска какофонија од свирежи, извици, навреди, па дури и трескање по најблиското што им се најде на дофат, на радикалите од бугарска страна ќе им даде аргумент за нивните тврдења дека во земјава се шири антибугарска хистерија. Сите оние што имаат интерес од натамошно влошување на односите помеѓу двете држави, кои не сакаат Македонија да стане членка на Европската Унија, веднаш реагираа со барање да бидеме казнети. Аплаузите и бодрењата на своите миленици паднаа во сенка на погрдните извици упатени кон гостинските фудбалери. А толку им требаше поддршка на македонските фудбалери, кои по исклучувањето на Тодороски веќе во 14 минута останаа само десетмина на теренот. Наместо навивачите да им помогнат (ги имаше речиси 20 илјади), само им одмогнаа. Видлива беше нервозата кај играчите на двата тима што резултираше не само со црвениот, туку и со неколку жолти картони. Колку и да се исфрустрирани и лути Македонците и граѓаните на Македонија во врска со политиката на Бугарија кон нашата земја во последно време, исвиркувањето на химната и скандирањата „Бугари Татари“ не може да се оправдаат. Особено не на спортските терени, тој мегдан што по дефиниција треба да биде натпревар во витештво и ферплеј. Настрана што гостите во земјава, од каде и да се, треба да се третираат со гостопримство и со почит, без разлика на политичките односи. Тоа е правило од кое не треба да се отстапи. Парадоксално, голем дел од истите тие спортски фанови што свиркаа, претходно на социјални мрежи веројатно барале политиката да ги тргне рацете понастрана од спортот. И од спортски аспект профитираше фудбалската селекција на Бугарија. Иако влеговме како фаворити во овој натпревар, бугарските фудбалери рекоа дека исвиркувањето и навредите додатно ги мотивирале за да победат по четири години без победа на гостински терен. Тоа им успеа токму на жешкиот терен во Скопје, со што постигнаа повеќекратен ефект – нè минаа на табелата, односно ни го презедоа второто место и избегнаа полошо рангирање спроти наредната ждрепка. За разлика од Македонија! Исвиркувањето туѓа химна пред спортски меч не е никаков знак на патриотизам, туку е недостиг на спортска култура и цивилизациска пристојност, а го понижува, пред сè, оној што свирка, а не за исвирканиот. За жал, пропуштивме шанса за вистинска реакција од трибините – да покажеме гест на добра волја, со кој ќе покажеме дека сме над игрите на официјална Софија во однос на Македонија. Така ќе порасневме во очите на светот. Вака, си дадовме автогол. Чин што боли повеќе од поразот на фудбалскиот терен....

Сите велат дека не треба да се мешаат спортот или културата, со политиката. Како ли не сфаќаат дека севкупното живеење е политика и борба за доминација? „Војната“ е природна состојба на човекот, според Томас Хобс. По својата природа, човекот му е на човека волк (Homo homini lupus). Бидејќи секој човек е потенцијален непријател на другите луѓе, кај секого се јавува страв да не биде нападнат и уништен, а стравот и недовербата водат кон некаква војна. Имено, најдобриот начин за човекот да се одбрани од другите луѓе е да ги осуети нивните намери така што ќе ги покори. Оттука, природната состојба на луѓето се одликува со војна на сите против сите (bellum omnium contra omnes). Во таа состојба, не постои праведност ниту мир, туку секој има право да прави сè што е потребно да се заштити и да ги покори другите луѓе, така што човековиот живот е „осамен, беден, валкан, суров и краток“. Така да, да престанеме со морализирање за тоа дали вчера машите навивале фино и дрско, дали имале почит или не! Каква бре почит, таа држава и нивната политичка свита, сака да лоботомира еден цел народ, го блокира напредокот на државата, вие ми зборувате дали сме ги исвиркувале или навредиле? Боже, Боже, колку биле нежни! Тие кои секојдневно не нарекуваат Северомакедонци во медиумите, тие кои ни викаат дека сме Бугари, тие кои ни го негираат цело минато, оспоруваат јазикот и идентитетот, сега сме требале да се грижиме за нивните чувства? Искрено, гајле ми е за нивните чувства. Единствено ми е мило, што направија обичниот народ да знае како Бугарија како држава гледа кон нас. Да се разбереме, не бугарскиот народ, посебно не Македонците во Бугарија, кои колку сака да ги негирате се значаен дел од вашето општество, туку вашите политички и медиумски елити, како и онаа група на национал фашисти кои негираат се што е македонско. Но таквите се ликови за кои Бугарин е и Исус, и Никола Тесла, и вонземјаните и Атлантида, претпоставувам и Мајкл Џексон, Опра Винфри и британското кралско семејство. Се гордеам што над 20.000 сплотени гласови на Македонци, а со нив и еден куп наши браќа сограѓани македонски албанци, македонски срби, македонски власи, македонски турци, македонски роми, покажаа сплотеност. Во еден здив, македонскиот народ ја испеа во неколку наврати македонската химна. На крајот на загубениот фудбалски натпревар, Македонија победи. Грмеше „Денес над Македонија се раѓа“, а се испрати јасна порака пред се до македонскиот политички врв, но и до оној на источниот сосед, дека овој народ не потклекнал и нема никогаш да потклекне пред никого, колку и да го ништите и негирате. Да се надеваме дека оваа порака нашиот политички врв ќе ја разбере, затоа што никој, никогаш не победил народ. Што се однесува до натпреварот, единствена некаква светла точка беа најголемиот дел од играчите, за кои и делумно може да се даде забелешка но не дека не се трудеа. Критиките се за сите други, па да почнеме по ред. Навистина не можам да ја сфатам Фудбалската федерација на Македонија. Кариерата за заврши Горан Пандев. Му честитаа буквално сите, вклучувајќи го и еден Интер. Легендата на македонскиот фудбал, долгогодишниот капитен, не добива ни почит, ниту проштален меч. Срамота! Ги ставате личните фрустрации и комплекси, пред она што е востановена пракса во цел свет. Личната нетрпеливост е ваш проблем. Пандев треба да му се заблагодарите јавно пред полн стадион и да го одликувате. За организацијата на мечот: Направивте да нема онлајн купување карти. Ги теравте луѓето да се мафтаат по продавници, за да земат билет. Не продававте карти за исток и запад, иако на запад четвртина од трибината беше со гледачи, а цел исток со 5000 места го чувавте празен за 20-30 Бугари. Створивте хаос при влез на трибините како никогаш до сега. Илјадници луѓе не го видоа почетокот, ниту интонирањето на химната. Дури и 30 минути по почетокот на натпреварот луѓе влегуваа. На јужна имаше најмалку 1000 луѓе повеќе од самиот капацитет на стадионот, седеа на скали, стоеја на влезовите. Не сум присуствувал на полошо организиран меч. Место да има 34.000 на стадионот, направивте на човек да му се одмоли од фудбал. Кога за други мечеви нема никој да ви дојде, сетете се зошто! Секогаш на полувреме на натпревар се пуштаат македонски народни песни или навивачки (Јонче Христовски, Васка Илиева, Тоше Проески, Дени те чува), вчера слушавме америчко “ар ен би“ и реклами за осигурување и банки. Судијата беше капак на се’! Едноставно, го уништи натпреварот. Австриецот очигледно не е дораснат да суди ваков меч, или пак сето тоа го направи тенденциозно. Не почитуваше предност кога можеше, немаше ист аршин пре делењето на (не)правдата. По тој критериум требаше да има барем уште 3 или 4 црвени картони. Коментар и за селекторот. Очигледно е добар за скаутирање играчи, добар тренер, но искучително лош стратег. Од кога ќе ти исклучат бек, ти да играш уште 50 минути со два шпица, нема логика. Миовски се изгуби пробувајќи и да покрива во одбрана, Милан Ристовски беше отсечен, Елмас се изгуби во средината, а на Барди душата му излезе обидувајќи се сегде да покрие или да земе и пренесе топка, па дури едно време го видовме и на бек. Вадењето на повредено играчи и играчи кои не се во форма, е веќе стандарден изговор, а муабетот дека сепак бил задоволен не ми е јасен. Загуби дури 3 пати во последните 4 меча, ги победи само аматерите од Гибралтар. Селекторе, имаш 3 пријателски до крајот на годината. Ако не ги добиеш и покажеш игра за почит, и ти ќе си завршена приказна. И уште нешто. Навистина се одвратни политичариве од актуелната власт, кои продадоа се што е македонско, сменија име, тргуваат со се она што е наше етничко и национално обележје, а се сликале и тагирале дека навиваат „за Македонија“. Прво, баксузи сте, а сте на стадион, губиме. Второ, вие за гробарите на Македонија, северџани едни. Трето, толку обезбедување влечете со себе, што го нарушувате комодитетот на сите останати на трибините. Доколку сакате да направите нешто корисно, дадете си оставки. А до тогаш погрижете се да имаме греење и струја, а да не банкротираме од сметките. Еве веќе втор месец од новата грејна сезона БЕГ фактурира сметки 25% поскапи од лани, а нели нема лиценца, не сте ја средиле ни работата со топланите кои се на Чифлиганец, а немате ни гас, ни мазут, ни ништо за греење, а домовите на ниски температури се ладни. Поздрав и со ЕВН со сметките за струја, направени „на ѓутуре“. Ќе одговарате еден ден за се ова што го правите. Александар Ристевски...

Војната во Украина добива димензија за која сите шепкаа, а само некои се осмелуваа да ја разгледаат како алтернатива. Откако Путин направи уште еден потег кој несомнено го движи светот кон Армагедон, влоговите за изнаоѓање какво-такво решение пораснаа. Дополнително, ваквиот потег на Русија е уште еден индикатор дека Путин сепак е спремен да оди на сѐ или на ништо. За него, според оваа теза, Украина е „zero-sum“ опција за пресметка со Западот. Од друга страна, на Запад многу влијателни куќи, советници и аналитичари во безбедносно-политичкиот живот инсистираат дека Путин е на колена и дека ова е последен очаен потег на Русија. Добиј ги најважните вести, бесплатно на Viber Според нив, Западот, предводен од САД и од Велика Британија, треба да го интензивира влијанието во овој крајно опасен оружен конфликт за да ја одврати Русија од намерите. Опасноста за која зборуваме не е за да шириме паника и страв, туку отворено да ги разгледаме сите можни опции додека потајно посакуваме сето ова да се реши по мирен пат. Шансите за избегнување сценарио Армагедон сепак се намалија поради политичкиот „инженеринг“ што Русија (според официјална Москва) само го повторува она што либералниот свет го загатна на крајот на деведесеттите. Тоа е заобиколување на суверенитетот – еден од основните принципи врз кои е изграден современиот „rule-based“ систем на меѓународната сцена што почива на принципи и на правила втемелени во Повелбата на ООН, преку фокус на заштита на групите и малцинствата. Во практика, Русија инсистира на преседаните за реконцепција на безбедноста во хоризонтална смисла, каде што заштита на принципот на суверенитет се става во втор план во име на заштита на индивидуи и групи. Од меѓународно-правен аспект, Русија својата логика ја црпи од правото да ги заштити, според неа, угнетените руски малцинства во спорните региони во Украина. Оттука, Русија инсистира дека специјалната воена операција, идентично како што тоа го правеа ултралибералните западни елити, има цел да ги заштити малцинствата и да им дозволи тие да го кажат своето преку референдум за самоопределување. Колку и да звучи цинично, Русија сега практично го поместува тежиштето на балансот помеѓу заштитата на човековите права и безбедноста на страна на претходните – заштита на човековите права. Токму тука, во овој инженеринг за правна инверзија е и опасноста. Практично, по изјаснувањето на референдумите, чиј исход однапред се знае, тие за Русија се руска територија. Русија, со тоа, вешто се обидува да маневрира во правна смисла и на тој начин да создаде, од една, би рекле хуманитарна интервенција, правна рамка за одбрана на своја територија со што и ќе ја ефектуира правната инверзија. Украинските сили на отпорот, според неа (претпоставуваме) по изјаснувањето за припојување и административното припојување ќе бидат окупациски сили. Најверојатно, како по книга, Русија ќе им даде можност да се предадат и да ја напуштат „руската територија“. Потоа, бидејќи тоа нема да се случи, Русија може, а и најверојатно ќе ѝ објави и војна на Украина. На тој начин, од интервенција – специјална воена операција, од хумани побуди што се споени со безбедноста – ќе премине во самоодбранбена војна (само да појасниме: за Русија „денацификација“ и смена на украинските власти се императив, поради нивната политичка определба – амбиција за членство во НАТО, дополнително, во практика либералниот свет признал дека хуманитарната интервенција е поврзана со светскиот мир и со безбедноста во неколку наврати историски). Според меѓународното право, оваа војна за Русија ќе биде и легална. Таа ќе се повика на членот 51 од Повелбата. Тоа, да не се разбереме погрешно, никој не вели дека е легитимно. Впрочем, секој вистински правник би ви рекол дека правото и правдата не одат секогаш заедно – тие тежнеат да се спојат, ама во практика не е секогаш можно. Хоророт што од овој правен маневар најверојатно ќе произлезе е во тоа што Зеленски (а ниту Западот) со право нема да го прифати овој театар. Арно ама, секое донирање опрема за Русија е заземање страна во конфликт и со тоа легитимна цел. Прашањето е сега колку сето тоа ќе можете да го остварите во практика. Односно, дали ќе имате моќ. Тоа апсолутно се вклопува во нашата интенција од претходниот број да ја доанализираме едната од можните опции за крајот на руската моќ. Според овие анализи, Русија со мобилизацијата дополнително ќе искрвави. Досега, како што покажавме во минатиот број, водството не се покажа најпрофесионално со помала група. Следен сериозен проблем кој специјалната воена операција го покажа е логистиката. Од неколку индикатори се покажа дека Русија има сериозен проблем со концептот логистика. Максимата на Омар Бредли ќе ја повториме пак: „додека аматерите зборуваат за тактика, професионалците зборуваат за логистика“. Во овој контекст, според ова гледиште, мобилизацијата ќе биде катастрофална поради четири причини. Прво, Русија ќе има проблем да изврши ефективна транзиција од мир во војна кај овие луѓе; само како за илустрација – тоа значи инженерот, учителот, градежниот работник, пекарот и други да станат војници. Второ, Русија ќе има проблем да обезбеди ефективна достава на опрема, муниција и пред сѐ храна – ниту еден војник нема да се помести ниту чекор напред без да го помести стомакот. Трето, од сѐ до сега, Русија најверојатно има сериозен проблем со квалитетот на опремата што ја има. Од анализите и независните извори се гледа дека опремата што се користеше до сега е застарена, неквалитетна и под стандардите. Тоа значи дека имало сериозни пропусти во нејзината набавка (најверојатно корупција). Четврто, доаѓа зима. Теренот е клучен фактор што мора да го поддржи маневарот за да може да се постигнат останатите принципи на војување како дел од оперативниот мозаик. Русија е без капацитет за вертикален маневар бидејќи не успеа да воспостави воздушна супериорност. Ова е сериозен проблем, особено поради тоа што ќе мора да зависи од достапните комерцијални правци на комуникација што знаат да бидат лимитирани. Во практика се покажа дека прегрупирање на силите – дел од логистиката за Русија – е тешко и трае барем една седмица. Тоа е обратно пропорционално со маневрабилноста на дисперзирани состави – партизански групи (за ова зборевме) да вршат диверзија – преку удар и маневар на стратегиски цели. Секој сериозен оперативец ќе ви каже дека секоја единица е најранлива кога е во движење. Со ХИМРАС-системите украинските сили покажаа извонредна инвентивност во комбинација на стратешки оружја со оперативно-тактички борбени постапки како дел од операции за предизвикување ефекти. Следен сегмент е оперативната вештина што ја поседуваат војниците, а со тоа и мобилизираните резервисти. Од досегашните дејствија не сме убедени дека Русија знае да ги интегрира видовите и родовите и да воспостави едно старешинство во дејствувањето. Од силите што до сега војуваа не видовме оперативна вештина на која може да ѝ се позавиди. Тактички дејствуваат мошне чудно, речиси како вооружени улични банди. Многу од принципите, во тактичките борбени дејствија едноставно се прескокнуваат, да не зборуваме дека и индивидуалните постапки се катастрофални и индицираат сериозен проблем во квалитетот на обуката во тактиката на мали единици. Оперативно, што да се каже. Можеби изјавата на еден украински војник – „ние сме среќни дека тие се исклучително глупи“ (оригиналот е малку повулгарен) е најдобар индикатор за сеопфатен опис на оперативната подготвеност. Да ви телефонираат (преку медиуми) дека ќе прават офанзива едно дваесетина дена (не зборуваме за потфрлање на разузнавањето) и да не преземете ништо за да обезбедите барем правци за извлекување (пропаста во панично бегање и оставање опрема) зборува сѐ. Накратко, од досегашните дејствија би заклучиле дека Русија, оперативно, војува катастрофално. Имаа лоши комуникации поради што загубија сериозни капацитети (опкружувањето на ОМОН во Харков, на пример). Но, што ако сето ова е само дел од едно сценарио? Што ако во сето ова има сериозна мисинтерпретација на вистинските намери? Што ако податоците за вистинската руска воена моќ допрва се видат и, без разлика на рамката во која сакаме да ги видиме (онака холивудски или според западниот модел на војување: маневар и маестралност во управувањето со ресурсите), Русија е спремна да даде многу жртви и да ја искористи масовноста? Што ако мобилизацијата е само увертира за конфликтот што треба да следува? Што ако документот за мобилизација на еден милион војници е реален? Само за илустрација, неколку анализи „срамежливо“ укажаа дека бројката на руски војници во Украина е далеку помала од тоа што се мисли. Многумина веќе знаат дека напаѓачот треба да има меѓу 4-5 пати повеќе сила за да има изгледи за успех. Тоа го нема. Што ако Русија успее да ги среди недостатоците и научи да се адаптира? Внимавајте, мобилизацијата зема време, ресурси и бара период за адаптација за да биде ефективна. Без да навлегуваме во културните разлики со Западот што се клучни за моралот и за пристапот кон војната, што ако ова е чекор со кој Путин ќе биде пред Западот во конфликтот што ќе следува? Без да прејудицираме, драги мои, тоа како што ветивме ќе биде предмет на дебата во следниот број. (Авторот е универзитетски професор, придружен професор на Државниот универзитет во Аризона, САД)...

Некако „случајно“, од моментот кога официјална Софија го употреби инструментот вето врз македонските евроинтеграции, почна голема институционална криза во конституирањето на извршната власт во Бугарија, односно в недела кај нашиот источен сосед ќе се одржат четвртите по ред предвремени парламентарни избори за помалку од година и половина. По падот на децениското владеење на Бојко Борисов со различни коалициски партнери, во Бугарија се создаде вакуум простор каде што беше многу тешко, речиси невозможно да се создаде полна политичка извршна власт. Имено, герберското владеење на најдолговечниот премиер на Бугарите во овие три децении на повеќепартиски систем и на плурална демократија создаде еден корумпирано-клиентилистички олигархиски систем кој ги беше зафатил гангренозно сите општествени сфери на живеењето. Добиј ги најважните вести, бесплатно на Viber По неколку напори, конечно лани кон крајот на годината се создаде извршна влада предводена од харвардскиот двоец министри во службеното правителство на Румен Радев – Кирил Петков и Асен Василев. Првиот стана нов премиер на Бугарија, вториот министер за финансии. Но, таа прозападна и продемократска власт траеше само шест месеци. Мрачните политички и подземни инсталации на руската мафија и интересите на Кремљ ја срушија власта во еден драматичен блиц-криг за одново да ги инсталираат своите подобни луѓе во врвовите на власта, обични корумпирани криминалци облечени во костуми. Ќе се врати ли Борисов на бел коњ? Многу пати сум пишувал дека зад ветото испречено пред македонските интеграции се криеја чистите геополитички интереси на московската доктрина за создавање ослабени и нефункционални држави на Балканот, кои ќе бидат надвор од чадорот и радарот на НАТО и на ЕУ. Приказните за бугарските услови за историјата, идентитетот, јазикот, историските настани и личности се само параван за реализација на проектот за дестабилизација на Македонија и за нејзино постојано држење во една лимбо-ситуација на „буре барут“ држава, која заедно со Косово и со Босна и Херцеговина може во секој момент да експлодира и да пукне по (меѓу)етнички шавови. Во Бугарија, како земја што била и е трајно оштетена од сталинистичкиот тоталитаризам, како членка на поранешниот Варшавски пакт, руското присуство во воено-безбедносните, особено во разузнавачките структури е огромно и до ден-денешен, и покрај формално-правното членство на нашиот источен сосед во НАТО и во Европската Унија. Тие структури контролираат политички партии, лидери и функционери и како кукли на конци ги насочуваат каква внатрешна, но и надворешно-дипломатска политика да водат. Поранешната „политика“ на Каракачанов, Захариева, Џамбаски и на Ковачев е во насока на целосно реализирање на руските интереси на Балканот. Првенствено – Македонија да биде надвор од западните алијанси и центри на моќ, но и Македонија и Бугарија, т.е. македонскиот и бугарскиот народ да бидат вечни непријатели и да се мразат „природно“, наместо да создаваат мостови на соработка, добрососедство и пријателство, како што номинално е зацртано во фамозниот Договор потпишан од веќе поранешните премиери Заев и Борисов пред повеќе од пет години. Последните социолошки истражувања ни покажуваат дека партијата ГЕРБ има стабилно водство повеќе од пет проценти пред второ-рангираната, досега владејачка, партија Продолжуваме со промените (ПП). Но, во согласност со распределбата на пратеничките мандати во бугарското народно собрание, тешко дека и овој пат ќе може да создаде стабилна влада и да гледаме владеење и управување наречено „кабинет Борисов 4“. Од друга страна, партијата на Кирил Петков, тешко дека ќе може да направи мнозинство од 121 пратеник за формирање влада со коалицијата Демократична Бугарија и со Бугарската социјалистичка партија (БСП), бидејќи рејтинзите од истражувањата на јавното мислење не го овозможуваат тоа. Партијата на етничките Турци (ДПС) има стабилно гласачко тело, но во моментов не е посакуван коалициски партнер за ниту една од двете блоковски спротивставени страни. На крајот, остануваат партиите „Преродба“ на ултранационалистот и поранешен лидер на младината на ВМРО-БНД, Костадин Костадинов, кој со својата реторика и водењето политики е порадикален и од неговиот учител Красимир Каракачанов. Некогаш првата популистичка партија на шоуменот Слави Трифонов „Има таков народ“ е на маргините и не се знае дали ќе ја помине предвидената граница од 4 отсто за да влезе институционално во парламентот и да биде парламентарно претставена. Овој распоред на силите ме води кон заклучокот дека е голема веројатноста напролет да гледаме нови, петти по ред, избори кај источниот сосед. Во принцип, како да се осудени да се наоѓаат во вителот на институционална криза на политичкиот идентитет и живот во политичкото и општествено милје каде што некако сами се напикаа. Поради непотребната глупост со наелектризирање на темата за Македонија и за нејзиното поимање во бугарските општествени, национални, политички и историски кругови. Простор за подобар договор е невозможен! Лидерот на нашата опозиција, пак, влезе во филм дека референдумски може да го поништи Договорот од 2 август 2017 година со изговор дека е извор на сите зла што денес се случуваат во нашите односи. Односно, дека тој е Пандорината кутија што ја отворивме и наместо надеж, излезе сето зло. Каква и да е како држава, Бугарија во едно драстично се разликува од нас. Сите релевантни политички партии и структури создадоа општ, национален консензус по однос на „македонското прашање“. Што значи, сите тие замајувања дека доколку дојдат други „европски и разумни“ политичари кај источниот сосед ќе може да се преговара и да се создаде нов, прифатлив и добар договор за нашата страна, договор што ќе ги почитува нашите интереси врз база на реципроцитет за признавање и на македонското малцинство таму, како што треба да биде уставно-правно признаено бугарското кај нас. Тоа е мачкање очи и фрлање прав и пепел во лицето на македонските граѓани, свесно манипулирајќи ги со најемоционалната тема и ветувајќи им целосно нереални работи. Да, сите сакаме да биде така, така е кога сакате да бидете добри соседи, пријатели и другари, меѓусебно да се уважувате и да се почитувате, ама реалниот комшиски живот не е исто со комшискиот во меѓународните односи и меѓународниот правно-политички поредок. Таму на сцена функционираат повеќе политичките „правила“ на взаемен интерес, отколку почитувањето на предвиденото меѓународно право. Ние, пак, како меѓународен правен субјект (држава), најмногу сме го почувствувале тоа на наш грб во изминатите три децении независност. Сепак, наше е да се бориме за нашите интереси, секогаш барајќи го возможното и реалното. Со минимална штета по нас, максимализирајќи ја добивката. Така прават умни политичари и големи државници на мали држави. Останатите се квазипатриоти, патолошки лажговци и социопати, кои облечени во патриотска одора ви се претставуваат за Мојсиевци за да се дограбат и да ја освојат власта. А потоа се знае: да крадат и да корумпираат додека се живи и како да им е тоа последно – „ко да не виделе“, што би рекле постарите. (Авторот е аналитичар)...

Европската недела на спортот, која е во тек, почна да се организира во 2015 година, за да одговори на растечката криза на неактивност. Европската Унија годинава ја промовира оваа акција со мотото „Бидете активни“, но со додавката „цела година, не само една недела“. Во Македонија на оваа „Недела“ се надоврза и успешниот почеток на реализацијата на проектот за шах во училиштата. И за двете овие акции, проекти… најбитна е додавката на мотото на Европската недела на спортот, „цела година, не само една недела“. Спортската активност е добро да се применува 12 месеци, а шахот конечно, по многу години обиди, добро би било да е присутен во училиштата во текот на целата учебна година. Со комбинацијата на соодветно зголемена физичка активност и со влегувањето на шахот во училиштата може да се добие одлична комбинација за сеопфатен развој, особено што некои бенефиции од шахот и од физичката активност и организираното спортување се испреплетуваат Во Европската недела на спортот, која е во тек, Европската Унија ја промовира оваа акција со мотото „Бидете активни“, но со додавката „цела година, не само една недела“. Европската недела на спортот почна да се организира во 2015 година, за да одговори на растечката криза на неактивност. Спортот и физичката активност даваат значаен придонес за благосостојбата на луѓето, а според податоците на Европската Унија, нивото на физичка активност стагнира, па дури и опаѓа во некои земји. „Евробарометар“ објави дека 45 отсто од испитаниците во Европската Унија изјавиле дека никогаш не вежбаат или спортуваат. Тоа е за еден процент помалку отколку истражување во декември 2017 година. Спротивно на тоа, 38 проценти го прават тоа барем еднаш неделно, шест отсто пет пати неделно или повеќе. Повеќе од половина од испитаниците во осум земји, пак, велат дека никогаш не вежбаат или спортуваат. Потоа е и податокот колку дена во соодветните седум дена луѓето пешачеле најмалку 10 минути, никогаш одговориле 13 отсто, што е помалку за два проценти, а 26 отсто се движеле од еден до три дена во соодветната недела, што е зголемување за три проценти итн. „Неделата“ постои за да ја подобри свеста за важноста на активниот начин на живот за секого и е дизајнирана да им даде на луѓето отскочна штица за да бидат активни, а и малото зголемување на редовната физичка активност може да има големо влијание врз долгорочното здравје. Агенцијата за млади и спорт петта година по ред е носител на проектот Европска недела на спортот и организира низа активности низ Македонија (рекреативни спортски игри и активности приспособени за сите возрасти). Згора, во текот на Европската недела на спортот беше и Европскиот ден на училишниот спорт, исто така, проследен со спортски активности. Во Македонија, на оваа „Недела“ се надоврза и успешниот почеток на реализацијата на проектот за шах во училиштата (за прво, второ, четврто и петто одделение), со почнатата обука на наставничкиот кадар по предметот Шах. Според многу експерти, играњето шах од најмала возраст, покрај можноста да се стане квалитетен и успешен шахист, носи повеќекратни бенефиции за секојдневниот живот, исто како и физичката активност, на долги патеки, а според познавачите, како некои од придобивките, шахот учи како да победите и како да примите пораз, шахот може да помогне во концентрацијата, шахот е одлична едукативна алатка за училиштата итн. И за двете овие акции, проекти… најбитна е додавката на мотото на Европската недела на спортот, „цела година, не само една недела“. Така, спортската активност е добро да се применува 12 месеци, а шахот конечно, по многу години обиди, добро би било да е присутен во училиштата во текот на целата учебна година. Со комбинацијата на соодветно зголемена физичка активност и влегувањето на шахот во училиштата може да се добие одлична комбинација за сеопфатен развој, особено што некои бенефиции од шахот и од физичката активност и организираното спортување се испреплетуваат. Движењето и вежбањето се од големо значење (особено сега, по ограничувањата поврзани со пандемијата) поради многу причини, вклучувајќи и за да се направи имунолошкиот систем што е можно посилен. Пандемијата донесе и зголемени проблеми со менталното здравје, а движењето има директни позитивни ефекти и врз менталното здравје. Хипократ, таткото на модерната медицина, рекол: Одењето е најдобар лек за човекот. Шахот, пак, развива креативност, гради самодоверба, развива вештини за решавање проблеми, го вежба мозокот, според некои помага да се развијат и логично размислување, комбинаторика, имагинација, интуиција, упорност, истрајност, емоционална стабилност, вештини за планирање и одлучување, го поттикнува тимскиот дух и ја зајакнува индивидуалноста, развива визуализација, анализа, концентрација, трпение, умереност, влијае на развојот на самодовербата и на емоционалната стабилност, развива способност за планирање и за донесување одлуки. Една студија заклучила дека играњето шах може да ги зајакне вештините за решавање проблеми, да ја подобри меморијата, да го поттикне креативното размислување… Со сите овие бенефиции, јасно е дека одлично би било Европската недела на спортот да трае цела година, шахот да стане составен дел на наставата во училиштата, а следствено на двете 365-дневни активности корист, покрај подобрување на општото здравје, би имал и вкупниот спорт во Македонија, оти активноста прво би донела запознавање, потоа веројатно и љубов кон соодветниот спорт, можност за учество во организирани спортски активности (клубови), сето тоа носи поширока спортска база, а тоа неминовно ќе донесе квалитет, со кој подоцна ќе се постигнуваат успеси, ќе се освојуваат медали. Но потоа може да следува и соодветно затворање на кругот, оти медалите (генерално успесите) можат да донесат нов бран вљубеници во спортот, уште поширока база… Секако, познато е дека ништо не доаѓа прекуноќ, но тој почетен импулс на успех потоа може да стане своевидно перпетуум мобиле, па да донесе почеток на еден нов круг, кој почнува со спортската активност и се заокружува со меѓународно мерлив успех. Потоа тоа раѓа поттик, самодоверба, поголеми мотиви и амбиции, позитивност во мислите, тоа се преточува и во смелост и спортска дрскост и води кон победнички менталитет. „Победата не е сѐ, но желбата за победа е сѐ“, рекол славниот тренер во американски фудбал Винс Ломбарди. И одново потоа сѐ би почнало во базата, за нов квантитет, потоа за нов квалитет… „Цела година, не само една недела“....

Ефектот на соперничкото банално новинарство врз публиката главно резултира со скептицизам, недоверба и рамнодушност, така што ваквиот тип поларизација во медиумите најчесто придонесува кон одржување статус кво во општествата и нерешавање на клучните проблеми Аљоша Симјановски Живееме во време кога нам луѓето сѐ ни е претставено, поедноставено и ни е на дофат. Во печатот, електронските медиуми, социјалните мрежи и платформи се презентираат готови мислења, популарната култура нуди веќе подготвени вредности, а филозофските школи ги нудат сопствените тези како неприкосновени вистини. Пронаоѓањето на смислата на човечката егзистенција е силно искомплицирано и тешко може да се дојде до адекватен одговор и логичен заклучок. Па така, застанати на работ и загледани во бездната на сопствениот редукционизам и материјализам не останува многу простор за пронаоѓање одговори за прашање за смислата. Пропагандата и дезинформациите низ социјалните мрежи стануваат сѐ посериозен проблем за кредибилното новинарство, кое, за да ја има довербата од јавноста, треба да ги контролира властите, да ги обврзе да бидат транспарентни. Како да се брани? Дали образованието е единствениот одговор? Како да се регулира сферата на слободата на говорот? Интернетот стана доминантна комуникациска и информативна платформа, чија клучна особеност беше конвергенцијата, односно поврзувањето на различните техники, медиуми и кодови за комуникација. Синтезата на текстот, звукот, сликата, видеото, повеќенасочната комуникација, беше градена постапно и откако се создаде функционална целина, таа почна да влијае врз класичните /ТРАДИЦИОНАЛНИ/ медиуми. Тие сега се принудени да ги конвергираат различните платформи (печат, радио, телевизија, онлајн) и да се обидуваат да пласираат содржини што ќе бидат достапни и влијателни. Во таквиот невротичен амбиент, во услови на сѐ поизразени негативни видови на конвергирање, интегрирани дескови и функционални медиумски мултиплатформи, главно се продуцираат појави од типот „новинари за сите теми“ и „конвергирање на медиумите и партиите“, што медиумите ги концептуализираат како „отелотворено политичко несвесно, лишено од чувството за место и историја“. Како надоврзување на инфозабавата се јавува т.н. банално новинарство во кое доминира дуализмот, односно логиката на двојност и поделеност (ние – тие). Во баналното новинарство движечка сила се поларизирањето и сензационализмот, кои треба да креираат интерес и вклученост на публиката, при што не се одбираат средства, зборови. Доминираат навредите вулгаризми, простаклак, неетичност – несвојствено за дејноста и журнализмот воопшто. Некои автори овој процес го именуваат и како ,,таблоидизација на информирањето“, жолто новинарство, а некаде се сретнува и терминот ,,треш“ /ѓубре/ новинарство. Сепак останува дистинкцијата на терминот „банално“ како поширок термин, главно за содржини што не се стриктно сензационалистички, а се дел од начините за поларизирање на јавноста. Баналното новинарство се фокусира на површност, брзина и шокирање, како техники за привлекување внимание и реакции, додека балансираноста и барањето решенија за проблемите се целосно надвор од интересот. Постојат новинари што навистина уживаат во пишувањето ужасни и непотребни работи или, кои, поради себепромоција, неинвентивност, сиромаштија, скандалот го гледаат како основа за стабилен извор на приход, но и како почетна основа за вклучување во политичкиот живот и кариера. Тоа особено зема замав и се потврдува со последниве случувања на политичката сцена – секако убаво надградени од медиумскиот пристап, со зашеметувачко богатство на форми, но и грозничави напори – да се биде ексклузивен, најгледан, да се одработи… Така, искрената духовност и емпатија напати се транспонираат во сеирџиски разговор на глуви (но и тврдоглави), каде што често наместо силата на аргументите, замената на тези ги воспева ароганцијата, силата и силеџиството. Поаѓајќи од фактот и свесни дека јавноста има незаситната љубопитност и сака да знае сѐ. Дел од баналното новинарство е т.н. „сопернички надзор“, односно пракса за критичко следење на само една страна од општествената или политичката сцена врз принципот на поедноставување на реалноста и емоционализација на публиката. Форсирање на ривалските модели кај медиумите и претераната драматизација на фактите и реалноста ја заокружуваат концепциската матрица на ваквите „банални медиуми“. Ефектот на соперничкото банално новинарство врз публиката главно резултира со скептицизам, недоверба и рамнодушност, така што ваквиот тип поларизација во медиумите најчесто придонесува кон одржување статус кво во општествата и нерешавање на клучните проблеми. Но се разбира дека постојат и други новинари, образовани и воспитани, кои навистина не сакаат да објавуваат сенешто и кои знаат дека е погрешно да го прават тоа. Тие го прават тоа само поради нездравите услови во кои се занимаваат со нивниот повик, кои ги принудуваат јавно да го испорачуваат она што јавноста го сака и да се натпреваруваат со колегите од еснафот за што поцелосно задоволување на вулгарниот апетит на толпата, позиција што е понижувачка за секој образован човек и без сомнение дека повеќето од нив ја доживуваат како мошне болна. И да бидеме начисто, во светот, па и кај нас – кој плаќа – тој порачува музика и во тие рамки се движи слободата на медиумите (новинарите). Значи, за валканите кампањи – некој нарачува и плаќа, некои (корумпирани новинари) пишуваат и реализираат прилози, емисии, сајтови, блогови, а дали и колку јавноста (консументот) ќе ги препознае и одобри тезите – некогаш и не е најважно – стопати повторената лага станува вистина (или барем создава сомнеж). За жал – бидејќи политичката власт е концентриран одраз на економијата и (за жал) носи со себе моќ и пари – средствата се немилосрдни. За квалитетни и добри новинари и медиуми (според бројот што ги има), за жал пазаров е премал – имаме најмногу телевизии по глава на гледач во светот. Среќа е што граѓаните (јавноста) се ерудирани и секогаш ги препознаваат измамите и вистинските вредности....

БЕРТРАН БАДРЕ и ИВ ТИБЕРГИЕН (respublica.edu.mk) Сите ние можеме да бидеме сигурни во едно нешто: дека повеќе не живееме во меѓународен поредок што е стабилен и заснован на правила. Времето на униполарност и глобален либерализам е зад нас, а ние сега се соочуваме со поголем број шокови, кои не се ништо во споредба на она што повеќето од нас досега го имале како искуство во животот. Во авионот нема пилот – нешто најблиску до тоа што сега го имаме се Г20, кои се скршени и се наоѓаат во ќор-сокак, и покрај храбрите напори што ги прави Индонезија како претседавач со оваа организација оваа година. Меѓународните институции, норми и практики, на кои и понатаму се потпираме паѓаат во сенка на геополитиката. Без разлика на нивната реторика, Кина, Русија и САД имаат изгубено доверба во глобалните институции и не даваат поддршка ако не им одговара на нивните интереси. Додека Европската Унија, Јапонија, Обединетото Кралство, Канада и главните играчи од глобалниот југ и понатаму го поддржуваат мултилатерализмот, сепак глобалното владеење не може вистински да се одржи без учество на најголемите светски економски и воени сили. За да бидат работите уште полоши, светот сега се соочува со најмалку осум истовремени системски предизвици. Како што објаснува поранешниот гувернер на канадската централна банка, Стивен Полоз, во својата книга „Следната доба на несигурност“, „кога имаме повеќекратни сили, кои на долг рок заедно дејствуваат врз економијата со текот на времето, а кои исто така имаат и меѓусебна интеракција, самата економија е можно да се однесува неправилно и да изгледа нестабилна“. Во вакви услови, предвидувањата и конвенционалните алатки на политиката повеќе не функционираат. Првиот голем предизвик е руската војна во Украина, на која не ѝ се гледа крајот (и покрај скорешните напредувања и успеси на вооружените сили на Украина). Тит-фор-тат вооружувањето на економските врски создаде огромен енергетски шок во светски рамки што дополнително ќе ги влоши општествените и политичките кризи во Европа и низ светот во текот на оваа есен. Земјите од Г7, Австралија и Јужна Кореја презедоа чекори за да ја „замрзнат“ Русија надвор од глобалниот систем на употреба на доларот и меѓубанкарската мрежа за пораки (СВИФТ), но силите од глобалниот југ не се приклучија на режимот на санкции, и така Г20 останаа поделени по ова прашање. Второ, и покрај неодамнешното донесување одредени законски решенија од страна на Владата на претседателот Бајден, американската демократија сепак е во длабока криза. Донесувањето одлуки во најголем дел се соочува со проблеми поради законодавните пречки и поради активистичкиот Врховен суд, а да споменеме и дека екстремизмот бележи пораст. Во една своја неодамнешна книга, експертката за меѓународни односи Барбара Ф. Волтер предупредува дека голем број показатели за претстојна граѓанска војна во САД се во црвено. Една обемна анкета што беше објавена во ноември 2021 година покажа дека 30 отсто од републиканците и 18 отсто од Американците се согласуваат со изјавата: „Бидејќи работите толку многу излегоа од колосек, вистинските американски патриоти можеби ќе треба да прибегнат кон насилство за да ја спасат нашата земја“. Трето, Кина се наоѓа на раскрсница. Дваесеттиот партиски конгрес, кој се одржа овој октомври, речиси сигурно ќе го зацврсти владеењето на претседателот Си Џинпинг и ќе постави клучни носители на одлуки на власт за период од наредниве пет години или подолго од тоа. Дури потоа ќе можеме да видиме дали режимот има намера да ја удвои својата националистичка мобилизација и да ја интензивира контролата врз општеството – вклучувајќи ја неговата економски катастрофална политика „нулта-ковид“, затворените граници и други ограничувања. Дали Кина ќе ја зацврсти својата нова изолација или ќе направи чекори назад кон меѓународно поврзување и економската либерализација? Одговорот на тоа прашање ќе ги одреди одговорите и на многу други прашања. Како што сега стојат работите, политичките траектории на САД и Кина поттикнуваат една конфронтирачка спирала, која не може да заврши добро за ниту една од страните. Четврто, по периодот на едно големо единство како одговор на руската инвазија на Украина, ЕУ влегува во извонредно ризичен период на испреплетени енергетски, економски и општествени шокови. Италијанците се чини дека се подготвени да гласаат за десничарска националистичка влада во текот на овој месец; француската влада е поделена, а источните земји-членки остануваат ранливи на руските закани. Петто, катастрофите поврзани со климатските промени се нешто што постојано се интензивира на глобално ниво – и тоа многу порано од она што се очекуваше. Низ цела Јужна Азија, Пацификот, Кина, Европа, Африка и Америка, топлотните бранови, сушите, шумските пожари и огромните поплави се работи што доведуваат до катастрофи, ги намалуваат резервите на храна (кои и онака беа доведени во опасност поради војната во Русија) и ги фрагментираат општествата. Шесто, сè уште е присутна неизвесноста по завршувањето на пандемијата во однос на синџирите на снабдување, пазарите на енергија и храна и инфлацијата. Никој не може со сигурност да каже што ќе се случува со глобалните финансиски пазари оваа есен, но во тек се дискусии за затегнување на финансиските услови и за тоа дека се случува рецесија. Седмо, овие прехранбени, енергетски, климатски и економски шокови, веројатно, ќе предизвикаат социјален и демократски распад во повеќе делови од светот, особено ако Г20 не постигне договор за мерките за ублажување, како што е олеснувањето на долгот. Либан, Шри Ланка, Пакистан и Етиопија веќе се втурнати во политички и социоекономски хаос. На крајот, она на што ќе бидеме сведоци следниве месеци ќе биде оптоварувањето врз глобалните механизми за владеење како никогаш досега. Сите погледи ќе бидат насочени кон самитот на Г20 во Бали, кој ќе се одржи од 15 до 16 ноември, потоа кон Самитот за азиско-пацифичка економска соработка предвиден за 18 и 19 ноември во Тајланд и кон климатската конференција ЦОП-27, која ќе се одржи од 6 до 18 ноември во Шарм ел Шеик во Египет. За жал, не можеме да имаме големи очекувања од кој било од овие настани. Прво, со овие шокови, кои се во меѓусебна интеракција, мораме да се справиме со прагматизам, а не со идеологија, и да признаеме дека неуспехот колективно да се дејствува ќе ја доведе во опасност иднината на самата човечка цивилизација. Бидејќи ние и понатаму сме тесно поврзани преку технологијата, климата, патувањата и пошироката светска економија, глобалното владеење, кое се остварува преку ексклузивни регионални или идеолошки клубови, повеќе нема да биде доволно. Второ, политичките лидери и креаторите на политики мора да разберат како да ја спојат имагинацијата, која лидерите во бизнисот и технологиите ја покажаа во последниве децении. Постојат огромни неискористени можности што треба да се истражат преку алтернативни пристапи кон глобалното и колективното управување. Тука се мисли на нови платформи, како што се Парискиот мировен форум, Иницијативата за глобални решенија и форумот за мир и просперитет „Џеџу“, кои сите заедно обединуваат повеќе актери и преку тоа се создаваат нови модели или меѓурегионални групи, како што е Алијансата за мултилатерализам. Г20 треба да формира работна група за заеднички долгорочни егзистенцијални прашања и меѓусебни погрешни перцепции. Итно ни е потребна конкурентна потрага по нови идеи, која ќе се движи од долу нагоре. Трето, големите и системски важни играчи имаат историска одговорност да ги стават настрана своите воени и безбедносни ривалства и да ги поддржат земјите што се соочуваат со тешкотии поради активностите на големите сили. Во минатото се наоѓаа начини за смирување на заканата од меѓусебна несигурност преку редовни глобални состаноци и платформи како што е Стокхолмската конференција за мерки за градење доверба и безбедност и разоружување во Европа; ние мораме повторно да го направиме тоа и денес. Сите земји, компании, фондации, субјекти од граѓанското општество и невладини организации сега имаат задача да генерираат идеи и да формираат мрежи и коалиции, со цел градење отпорност и развој на системи, кои нема да бидат кревки. Ако големите играчи не успеат да го реализираат својот дел од работата, нашата последна шанса можеби ќе бидат овие засегнати страни, кои се наоѓаат во средината. (Авторите се поранешен извршен директор на Светската банка и копретседавач на иницијативата „Визија 20“, професор по политички науки и почесен директор на Институтот за азиски истражувања на Универзитетот во Британска Колумбија)...

Високите цени на млечните производи како никогаш досега ги обединија луѓето. На социјалните мрежи има масовни повици за бојкот на купување сирење и кашкавал, се прават посебни групи за да се направи спој меѓу производителите на земјоделски производи и меѓу граѓаните, се посочуваат места со поевтини артикли, дури и се постираат рецепти како да се направи сирење или урда од домашно млеко. Добиј ги најважните вести, бесплатно на Viber Чашата на незадоволство дефинитивно се прелеа со млекото. На граѓаните им зовре крвта откако кравјиот кашкавал почна да се продава по цени повисоки од 600 денари, кога еден килограм кравјо сирење стана 400 денари, литар трајно млеко 70 денари, јунешкото месо над 650 денари… Изнервирани од цените се и во Владата. Вицепремиерот Фатмир Битиќи вели дека неколкупати ги предупредиле производителите на млечни производи да се однесуваат разумно, министерот за економија Крешник Бектеши одвај чека да се изгласа Законот против нефер трговски практики, но факт е дека сега храната станува недостапна за сѐ поголем број граѓани и слаба утеха за нив е лутината на владиниот врв. Фактот што Македонија има највисока инфлација во регионот покажува дека кај нас нешто не штима, односно дека Владата не се снајде во определувањето на мерките. Кога цените на берзите растеа таа ги ограничи крајните цени на производите, а ние сме увозно зависни, па мерката се покажа како лоша. Сега, кога цените на храната на берзите се намалуваат, само за мал дел производи има ограничена маржа. Во таков амбиент, некои производители и трговци со храна најдоа „село без кучиња“. Јасно е дека струјата е многу поскапена, во некои денови и за 15 пати повеќе отколку во преткризниот период. Јасно е дека и земјоделските производи поскапеа, затоа што и нафтата и ѓубривата многу поскапеа, се зголеми и откупната цена на млекото, поскапеа и транспортот и амбалажата, но ако министерот за економија вели дека не е фер во криза да се прават добивки – јасно е дека нешто смрди. Владата мора да си најде начин како да ја заузди инфлацијата. Тоа не е едноставна формула. Треба да им помогне и на земјоделците и на компаниите, особено околу електричната енергија, а можеби треба да ги ограничи и цените на основните прехранбени производи. Институциите се платени да носат соодветни економски политики од кои ќе бидат задоволни сите – и земјоделците, и компаниите, и граѓаните, а кризните приоди се само тест за тоа што знаеле, односно што не знаеле да направат. Секако, за одржувањето на ценовната стабилност одговорна е и Народната банка, која во неколку наврати ја зголеми основната каматна стапка преку која треба да се зголемат каматите на кредитите и на депозитите, со што треба да се дестимулира земањето кредити за да не се креира зголемена потрошувачка, а од друга страна да се стимулира штедењето. Иако во теоријата ова е класичен одговор на инфлациските притисоци, дел од експертската јавност е загрижена дека на овој начин граѓаните ќе треба да враќаат повисоки рати, како и дека во време кога прехранувањето станува проблем за најголем дел од населението, штедењето и не е некоја опција. Дефинитивно, во ова време на висока, двоцифрена инфлација очите и на народот и на компаниите се свртени кон Владата и кон креаторите на нејзините политики. Владата треба да знае дека не им е на сите до октоподи, што таа си ги нарача. Некои се прехрануваат со обично лепче и сиренце. А, ако успеат да си направат и ајвар со овие цени, тоа ќе биде одличен погодок. Искрено, и на овие од Владата би им било подобро да јадат ајвар со сирење. Сите истражувања покажуваат дека е најздраво секој да си се храни со својата локална храна. Така, поздрави и поумни, можеби побрзо ќе се сетат како да ја зауздат инфлацијата!...

Што е ова, да не се закажани предвремени избори, а јас да не знам? На улици очи бодат билборди за „шпицниот“ Мицкоски. На телевизиите се вртат реклами на истава тема. Пишува таму, нарачател е СДСМ. Добро, знам дека во нашава политичка арена сите теми се легитимни. Кај нас политиката е ковачница на страсти и темите, всушност, не се битни, а сите удари се дозволени. Нарачател ко нарачател… Не е прв пат да гледаме црна пропаганда во режија на СДСМ. Како што сме гледале многу пати и во режија на ВМРО-ДПМНЕ и на сите други политички партии. И пак ќе гледаме. И некој ќе рече, па што е тогаш спорно? Не знам, мене сѐ ми е спорно. Ама баш сѐ! Веројатно наивно кризава си ја замислувам баш како една тешка и студена зима, кога куче и маче, нели, спијат заедно. И затоа тврдам дека е лицемерно политичарите да го повикуваат народот да не „хистеризира“, да се однесува домаќински и посветено да штеди, додека тие да се расфрлаат со пари за пропаганда чијашто единствена цел е да се оцрни противникот. Не разбирам, чуму ова тупење за „шпицниот“, во време кога сме далеку од одлука за било какви избори, вонредни или редовни? Како е ова различно од Грујовото разбирање на политиката како перманентна пропаганда? Партиски извори велат дека само за закуп на 25 билборди за оцрнување на „шпицниот“ Мицкоски, СДСМ потрошил 16.000 евра. Владејачката партија објаснува дека парите не биле државни, туку партиски, собрани со донации и од членарина. Хм… Не се ли и донациите и членарината, во крајна линија, пари од народот? Донациите од газдите на фирмите што плачат дека струјата им е скапа и најавуваат дека ќе стават клуч на врата ако стане поскапа, членарината од членовите кои издвојуваат од тенките паричници за успех на партијата? Не треба ли и партиските пари да се трошат одговорно и домаќински? Дали партиите се ослободени од обврската за штедење? Што правиме со парите потрошени за изработка на телевизиските рекламни спотови за „шпицниот“ и за закуп на време за рекламирање? Дали оваа медиумска кампања е според европските стандарди за реформите во медиумите? Што мисли на оваа тема скринингот? Може ли да се случи „душманите“ да помислат дека и ова е начин на коруптивно трансферирање партиски пари во медиумите? Рекламирањето е продуктивен трошок за секоја компанија, за секој ентитет што произведува добра, пружа услуги, го гради сопствениот имиџ и бренд. Парите за таа намена секогаш се паметно потрошени. Но, никогаш не ми било јасно што се произведува со црна пропаганда. Никогаш не сум верувал во концептот според кој ако јас те оцрнам тебе, ќе го обелам својот образ. Дури и да разбереме дека некој на нештата гледа од друг агол и верува дека ваквите кампањи даваат ефект, останува дилемата дали вреди за тоа да се фрлаат пари. Било чии пари… Не се ли доволни отворениот и бесплатен пристап што медиумите им го овозможуваат на политичарите и нагласениот интерес на новинарите за дневната политика, за да се испратат сите политички и пропагандни пораки? Не се ли доволни неформалните кампањи што ги водат партиските медиумски афилијации? Не вршат ли работа платените пропагандисти, тролови и ботови на социјалните мрежи? Зошто некој мора да плаќа два пати за истата валкана работа? Некој ќе рече, сево ова е ситничарење, бидејќи станува збор за суми за кои не вреди да се прави муабет. Не знам баш… Ете, мене ми боде очи и сумата од 20.500 евра буџетски пари, потрошени за набавка на свежа и замрзната риба и морски плодови. Зашто, сѐ си мислам дека во земја што произведува одлично сирење, ајвар и други видови квалитетна храна, владините служби мора да купуваат наши, македонски производи, а кој сака да „топи“ октоподи, нека си ги плати од сопствениот џеб. И не велете „не е исто“ и „ова е демагогија“. Односот кон парите – било државни, партиски, лични, било чии… – не е демагогија, туку прашање на елементарна пристојност. Штедењето не е прашање на сумите, туку прашање на принцип. Уметноста на домаќинлакот е во нефрлањето пари. Тоа е она кога стануваш свесен дека во домот не мора залудно да светат пет светилки, ако две вршат работа. И кога сфаќаш дека не е важно тоа што можеби си доволно богат да го поднесеш трошокот дури и ако светат десет. Паметното рекламирање е продуктивен трошок. И затоа треба да се поттикнува. Црната пропаганда е непродуктивен трошок. Фрлени пари. Затоа треба да се обесхрабрува. Со еден збор, штедењето е паметно трошење. А јас во оваа црна кампања не гледам баш ништо паметно. Гледам само една распојасаност и распрденост. И не ја разбирам и битката за одржување или за освојување на власта по секоја цена, особено сега, во време кога власта сѐ помалку е сласт, а сѐ повеќе измачување на дневна основа, грижа како да се обезбедат ресурси за преживување на нацијата. Или, можеби, пак ја идеализирам нашата pulp fiction политика? Можно ли е сите наши приказни да се толку евтини? Можно ли за обичните смртници борбата да е за чорба, а за нашите политички „лидери“, сепак – само за морски плодови и за октоподи? Бранко Героски за Плусинфо. Оригиналниот текст на: https://www.expres.mk/crna-kampanja-protiv-mickoski-skapo-tupenje-vo-vreme-na-kriza/...

Премиерот Димитар Ковачевски повторно го изрази своето уверување дека Македонија до 2030 може да стане полноправна членка на ЕУ. Доколку сѐ оди според предвидувањата, вели Ковачевски, „што ги имавме кога ја правевме преговарачката рамка“. Значи, предвидувања што се темелат врз сериозна доза на позитивни очекувања. Добиј ги најважните вести, бесплатно на Viber Македонија по повеќе децениските блокади и ставање вета конечно се доближи до пристапните преговори за ЕУ-членство. И понатаму е присутен оптимизам и извесен ентузијазам дека замаецот на евроинтеграциите најпосле го допре и рѓосаниот (од долго чекање) македонски запчаник, без оглед на тоа што реалните очекувања дали развојот навистина се одвива во таква насока, се всушност мошне поделени во македонската јавност. Но во каква кондиција е ЕУ за да собере сили и доволно енергија за повторно отворање на својата порта пред чекалната во која и понатаму се туркаат земји аспирантки? Кои фактори влијаат политиката на проширувањето да доживува хаварии во последните години? И дали охрабрувачките изјави на водечките ЕУ-лидери, дека „проширувањето на Исток е добивка за сите“ (Олаф Шолц), се израз на реалната поддршка што и понатаму постои во земјите-членки за забрзување на овој процес? Кога зборуваме за очекувањата, тие постојано се врзуваат за промените на ротирачкото претседателство до ЕУ, посебно кога претседавачката палка ја преземаат членки за кои се смета дека би можеле да дадат придонес со ставање на проширувањето во фокусот на ЕУ-агендата. Актуелното чешко претседателство, – откако германскиот канцелар Шолц, како и претседателката на Европската комисија, Дер Лајен, го посочија правото на вето како еден од клучните проблеми што ги успоруваат евроинтеграциите и им овозможуваат на одделни земји-членки да ги кочат другите, – деновиве изрази надежи дека би било можно да се направи исчекор во однос на укинувањето на ветото во одредени подрачја. Но за такво нешто најнапред е неопходно отворање на ЕУ-договорот (уставот на ЕУ), на што се противат голем број членки. Бугарија е една од тие што изразуваат скепса кон таа идеја, а што секако е и сосем разбирливо. Како би можела Софија толку ефикасно да ја наметнува својата политика на притисоци и уцени за градење на (не)пријателство и добрососедство доколку би ѝ се одзело правото на вето? Од друга страна, и некои други членки не ја кријат својата отворена скептичност кон најновиот бран иницијативи за ефективизирање на процеост на одлучување во рамки на ЕУ. Шведска, која по Чешка од 1 јануари ќе го преземе претседавањето со ЕУ, веќе подолго време заговара укинување на правото на вето во доменот на надворешната политика на Унијата, токму поради потребата да се добие една пофункционална и поефикасна ЕУ. Но, според шведскиот министер за европски прашања, Стокхолм засега не сака ни да слушне за отворање на ЕУ-договорот, туку тоа прашање би можело да биде предмет на дискусии „по повеќе години“. Во Европа во последните години се редат изборни успеси на екстремно десничарските партии, кои не оставаат простор за сомневање дека со своите заложби сакаат да ја ослабнат ЕУ одвнатре. Последни што од неодамна добија уште позначајно место на списокот на екстремни националистички политичари во Европа, – кои, слично на француската десничарска лидерка Марин Ле Пен, со одбивност гледаат на сето она што што ја прави ЕУ да функционира како ефикасна европска организација за соработка, – се Шведските демократи, екстремна десничарска партија што постигна голем изборен успех и доби пресудно влијание во започнатото формирање на новата шведска влада. Веќе се кренаа критички гласови дека таквиот развој ризикува да го загрози угледот и влијанието што Шведска несомнено го има како ЕУ-членка. Шведските демократи се спротивставуваат и велат „не“ на речиси сѐ што има врска со ЕУ. На пример, кога станува збор за принципите на правната држава. Со години наназад Шведска се вбројуваше меѓу членките што најмногу се залагаа да се придобијат Унгарија и Полска да ја почитуваат независноста на судовите и другите важни принципи на владеење на правото. Во шведскиот Парламент-Риксдаг сите партии – освен Шведските демократи – безрезервно ја поддржуваа таквата политика. Доколку сега Шведските демократи добијат силно влијание во политиките на новата владина коалиција, тоа секако ќе фрли голема сенка врз добрите намери на Шведска во однос на клучните ЕУ-прашања. Во изминатите месеци ЕУ направи значајни чекори за заживување на процесот на проширување кон Исток. Шведска е една од членките што со децении, независно од политичките бои на владата, се залагаше ЕУ да продолжи да се зголемува. Не е никаква тајна дека Шведските демократи сакаат да ја затворат вратата за нови членки на ЕУ, така што тоа прашање сега одеднаш повторно станува актуелно во владините кругови во Стокхолм. Ако шведската влада им дозволи на Шведските демократи да ја одредуваат агендата, така што ќе почнат да го кочат натамошното проширување на ЕУ, тоа би било големо разочарување за сите земји кандитатки за членство, кои и понатаму сакаат да веруваат во Шведска. Не е мал бројот на оние што се обидуваат да ѝ префрлат и затегнат јамка околу вратот на ЕУ. И во Италија се очекува преземање на власта од страна на десничарска коалиција предводена од партијата на Џорџија Мелони, екстремна десница со неофашистички корени, што не остава голем простор за некакви розови предвидувања околу иднината на ЕУ-проширувањето. Токму затоа, се чини дека за македонската влада е помалку важно прашањето да лицитира во јавноста и да прогласува конкретни рокови и датуми кога ќе се случи наредното проширување и прием на Македонија во членството на ЕУ. ЕУ-роковникот е засега мошне дифузен за да може да се конкретизираат такви нешта. За македонската влада е мошне поважно, наместо да се врти кон датумите во европското неопределено време, да се сврти кон реформите кои на македонските граѓани ќе им овозможат барем малку подобар живот – овде и сега, – со помалку корупција, криминал, непотизам, длабоката партизација на вработувањата и со засилена борба за јакнење на судството и правната држава. Па и, да речеме, со помалку морски плодови во владината трпезарија. Граѓаните, и без ЕУ и со ЕУ, заслужуваат поголем респект и подостоинствен живот....

Целта не е Артан Груби, туку Али Ахмети Ако министрите на ДУИ предизвикале „незадоволство и револт меѓу гласачите“, како што тврди „огнената група“, тогаш оној што ги предложил направил погрешни проценки. А тоа е Али Ахмети Љупчо Поповски 26/09/2022 14:15 Не треба голема политичка проникливост за да се разбере дека пораката за промена на Артан Груби од страна на дружината спектакуларно наречена „огнена група“, во основа има друга вистинска цел – детронизирање во догледно време на неприкосновениот лидер на ДУИ, Али Ахмети. Моментот во којшто се појави писмото на „огнените“ е индикативен – опозицијата подготвува втор обид за референдум за почетокот на преговорите со ЕУ, војната во Украина стигнува до драматични точки по нуклеарните закани на Путин, мнозинството трага по формулата како да стигне до двотретинско мнозинство за промена на уставот, енергетската криза се движи кон својот момент на експлозија, опозициската Алијанса за Албанците остана без својот лидер кој и ја основа партијата. Сето ова не значи дека не треба да има притисок за промени во партијата, но тајмногот е интригантен. Или, пак, „огнените“ разбрале дека во неделата кога почна првата етапа на скринингот со ЕУ во Брисел тој процес веќе не може да се запре и треба да се поткопа улогата на министрите од ДУИ во владата која ќе си става плусеви на свое конто. Некои наводи во соопштението се дури и чудни и како да се однесуваат на целата влада: „Арогантното однесување на извршната власт на чело со Артан Груби предизвика незадоволство, револт и пасивност на структурите и на гласачите“. Груби ли раководи со владата, а со тоа и со државата? Посредно, тоа значи и дека Груби како организациски секретар веќе целосно ја презел и ДУИ. Затоа што, ако се тргне по тврдењата на „огнените“ дека во ДУИ речиси две години не постојат и не се формираат статутарните партиски тела и дека политичкото одлучување станало индивидуално, а за тоа најголем виновник бил Артан Груби, би можело да има два заклучоци. Едниот е дека Груби навистина е тој кој сега командува целосно со ДУИ; и вториот, ако Али Ахмети го има целиот „политички и статутарен авторитет“, како што наведуваат потписниците, тогаш тој е виновник за „внатрешната политичка војна“. Кога ќе се додаде информацијата на ТВ21, дека наводно, Ахмети бил подготвен да го жртвува Бујар Османи, но „огнените“ не бил задоволни, туку барале да се промени целата министерска групација од ДУИ, тогаш правецот има само една насока – лидерот на партијата. Дека тој направил погрешни проценки при делегирањето на луѓето во составот на Владата на Димитар Ковачевски (а претходно и во последниот кабинет на Зоран Заев). А при погрешни проценки треба да има и соодветна одговорност. Ако не сега веднаш, тогаш во некое догледно време. Во оваа група има и поранешни и сегашни функционери на ДУИ, градоначалници, а меѓу нив како клучен се појавува Муса Џафери, порано долги години втор човек на партијата. Џафери беше еден од најпиторескните ликови во прислушуваните разговори (сентенцата за „каменот доаѓа одблиску“ влезе во политичката антологија), а неговиот син беше меѓу озлогласените преку фирмата што остави на цедило многу државни компании и институции при дистрибуцијата на струја. Ахмети беше обвинуван затоа што повторно ја предложи Теута Арифи за нов градоначалнички мандат во Тетово (по нејзините две лоши раководења). Но се заборава дека еден од потписниците на соопштението, Невзат Бејта, два пати загуби на изборите за градоначалник од Арбен Таравари од Алијансата за Албанците. Без одлука на Али Ахмети Бејта немаше да биде кандидат на изборите лани во октомври. Јасно е дека промената на Али Ахмети е невозможна работа во овој момент. И дека нема да биде возможна во некое догледно време (Али Ахмети сега зборува дека ќе си оди откако Македонија ќе стане членка на ЕУ). Тогаш целта на овој внатрепартиски судир што трае веќе две години треба да се помести некаде во иднина, при евентауалното повлекување на Ахмети, а во меѓувреме „огнените“ да постават човек кој ќе биде десна рака на лидерот кога ќе треба да се одлучува за наследникот. Изборот на прв премиер Албанец во стоте денови во преодниот период пред следните избори е само симболична награда, главниот трофеј треба да следи подоцна. Некои од албанските аналитичари велат дека брзината на реакцијата на Ахмети на „огненото писмо“ ги изненадила неговите потписници. Веројатно тие очекувале некоја подолга ферментација за наводите во него. Ахмети се одлучи на брза реакција не сакајќи да се повтори ситуацијата кога од партијата си замина неговиот тогашен доверлив човек Гзим Острени и формираше нов политички субјект Унитети. Тој помина неславно. Кога Острени ја напушти партијата во 2015 година изјави дека „ДУИ е вазал на ВМРО-ДПМНЕ“. Тогаш Муса Џафери беше вицепремиер за спроведување на Рамковниот договор, Невзат Бејта градоначалник на Гостивар, а Изет Меџити градоначалник на Чаир. Блерим Беџети до претходната година, 2014, беше министер за правда. Никој од нив сега не е во извршната власт, освен што Беџети и уште еден потписник , Висар ганиту, се градоначалници на Сарај и Чаир. Ахмети лани успеа на тој начин да ја изменаџира ситуацијата, сега вели дека повторно ќе работи на тоа, нагласувајќи дека „не верувам дека пратениците ќе ја ризикуваат иднина на генерациите. Ова е дневна политика. Не е нешто што не може да се менаџира и да се надмине… Секогаш имало незадоволство и дебати и сум бил отворен за предлози и мислења. Поголем дел од ДУИ не сака анархија, сака правила, мир и дебата“. Очигледно дека „огнените ветерани“ не можат да се помират со фактот дека Груби, Османи и Крешник Бектеши се новата генерација политичари што ги изнедри Ахмети и ги предложи во владата во многу турбулентно време. Тие мислат дека електоратот на ДУИ не ги препознава ако автентични членови и затоа се подјадува поддршката за партијата, а не и поради учеството на „огнените“ во власта во годините наназад. Или како што вели поликиологот Џенур Исени во изјава за „Локално“: „Се согласувам дека Груби е арогантен, ама тие се веќе истрошени. Според мене, да бара Муса Џафери втора шанса е исто како неговиот побратим Мијалков да се врати во политиката“. Тогаш, какви се шансите на бунтовничката група да направи некаков пресврт во кадровската политика на Али Ахмети. Како што сега стојат работите, нивните шанси се минимални. Особено поради тоа што Ахмети веднаш им даде поддршка на оние што се обвинети во писмото. Веројатноста оваа група да направи нова партија не треба да се исфрли, но шансата да успее, изгледа, е само малку поголема од пропаднатиот проект на Гзим Острени. Судејќи според претходните искуства, партијата нема да биде поделена, иако ќе биде нагризена. А главната цел – Али Ахмети, само уште повеќе ќе биде бетонирана со уште еден темел. Многумина во Македонија не се задоволни од тоа како ДУИ работи во власта од 2008 година наваму. И многу аргументи се на нивна страна. Партијата со години се поврзува со корупција која не е истражена од правосудните органи. Како да е тоа забранета зона. Но во писмото на „огнената група“ не се споменува овој белег што го носи партијата, туку се зборува за „нефункционалноста на организираниот живот на ДУИ“.. Излегува дека работата е само како да се променат структурите во партијата во опкружувањето на Али Ахмети. Да се биде онаму каде што некогаш се наоѓаа, а сега се дистанцирани. Тешко е да се навикнеш да бидеш во втората или третата лига, но сѐ да се сведе на „арогантно однесување на Артан Груби“ делува повеќе аматерски отколку политички професионално. Доколку оваа група биде поискрена и ги каже вистинските причини за незадоволството и ги наброи работитите каде што ДУИ потфрла (а голем дел од јавноста ги знае), нејзините шанси за промените што ги бара во партијата може да бидат поголеми. Поврзани содржини Зошто сите го сакаме Федерер? 24/09/2022 22:09 Евтини заеми 23/09/2022 12:09 Оние што сега молчат му служат на новиот империјализам 22/09/2022 16:09 До кога ќе нѐ труе со омраза Ангел Димитров? 21/09/2022 13:09 Целосна блокада на умот 20/09/2022 14:09 Му се случува ли „Панорама“ на Мицкоски? 15/09/2022 14:09 Ова е време на криза, а не време за големи профити 15/09/2022 13:09 Референдумот е мамка, целта се избори 11/09/2022 19:09 Најчитани Објавена првата долгорочна прогноза за зимата 23/09/2022 13:38 Бојлерот троши најмногу во домаќинството – како да заштедите струја со него 20/09/2022 22:01 Кој ќе го наследи скапиот накит на кралицата? 20/09/2022 08:35 Елена Ковачевска со софистициран изглед во Њујорк – што облече сопругата на премиерот на приемите кај Емине Ердоган и Џо Бајден 22/09/2022 21:20 Евтини заеми 23/09/2022 12:03 Путин втеран во ќош е поопасен од кога било, анализа на „Њујорк тајмс“ 22/09/2022 23:16...

По објавениот индекс за перцепција на корупцијата на меѓународната организација „Транспаренси“, Македонија за 2022 година е рангирана на 87-то место од 180 земји. Во околината на Македонија на таа ранг листа е и Косово. Пред нас се: Бугарија, Црна Гора, Хрватска, Грција и Словенија. Индексот за перцепција на корупцијата се дефинира како „злоупотреба на јавната моќ за приватна корист“. За состојбите во високото образование напишани се толку многу текстови од мене и од други познавачи на состојбите. Очигледно е дека корупцијата толку е навлезена во сите пори во општественото живеење, а во тие рамки и во високото образование заради што не постои системски пристап за искоренување на ова зло. Затоа ја повикувам Владата на Македонија и заменик на претседателот на Владата задолжен за политики за добро владеење г-ѓа Славица Грковска, да ги преиспитаат своите владини функционери и поставени владини личности кои има перцепција за образовен криминал и корупција. Што покажуваат моите анализи. Да се почне по ред: Инспекцискиот совет, тело на Владата на Републиак Македонија, досега не сум забележал дека ги провериле фиктивните записници на инспекторите за високо образование кои се изготвени заради редовен или вонреден надзор на државните (јавните) и приватните универзитети. Имено, до Инспекцискиот совет се доставени барања за преиспитување и преземање законски мерки (УПП16-349 од 02.12.2021) и да известат: Дали на секој факултет се вработени најмалку 10 лица кои се избрани во наставно-научни звања согласно член 61 став 3 од ЗВО, каде стои цитирам: „…доколку на универзитетот се вработени лица избрани во наставно-научни, научни и наставни звања во работен однос со полно работно време за изведување на најмалку 50% од часовите на настава на студиските програми за кои се бара акредитација (дозвола за работа), а најмалку 10 лица во наставно-научни звања во работен однос, со полно работно време на секој од факултетите во состав на универзитетот“. Инспекцискиот совет конечно треба да проговори дали се почитуваат одредбите од Законот за високото образование во однос на просторните услови на универзитетите! Кој дозволи универзитетите да се симнат на ниво на продавници за дипломи??? Односно како е можно една продавница да има повеќе квадратура отколку еден универзитет??? А, има подзаконски акт за просторните услови кои треба да ги имаат универзитетите???? Од авион се гледа дека на пример на „Европскиот универзитет“ има огромна ознака – ЈП „Национални шуми“ кое како владино претпријатие користи речиси еден спрат, а сепак има дозвола за работа!!!, за „Американ универзитет“ – омилениот универзитет на власта, каде покрај универзитет има и средно училиште??? Колкав е просторот на универзитетот „Есра“ во Скопје, на универзиетот на Мерко од каде доаѓа министерот за образование??? До каде се докторските студии на Славјанскиот универзитет и бугарскиот универзитетет??? Дали е точно дека вработени во МОН кои даваат заштита на овој универзитет се запишани на докторски студии??? Кој надлежен од Министерството за образование дозволува универзитетите да ги изнајмуваат просториите наменети за професорите и студентите и останатите членови на академската заедница??? Зошто сеуште не е притворен??? Дали ова не е случај на корупција???? Македонија е на дното на корупуција токму и поради овие случаи! Досега нема никаков извештај? Зошто таква поспаност и безволие не ми е јасно од претседателот и членовите на Испекцискиот совет?! Дали се незадоволни од платите кои ги земаат како функционери во Инспекцискиот совет, дали има други причини е милионско прашање. Нивната транспарентност е непостоечка и несоодветна за демократската правна држава. Затоа, барам претседателот и членовите на Инспекцискиот совет итно да донесат програма, според која ќе имаат можност по случаен избор да контролираат записници за извршени надзор од страна на Државниот просветен инспекторат. Ова треба да го истражат надлежните институции. Како и заменик на претседателот на Владата задолжен за политики за добро владеење г-ѓа Славица Грковска. Агенцијата за квалитет на високото образование преку нејзиниот директор Агим Рушити владин функционер, исто така придонесува за уривање на високото образование кај нас. Агим Рушити ако може да ми одговори дали е точно дека високообразовна дејност – испити итн. спроведува во просториите на Агенцијата? Дали за работно време извршува дополнитална дејност на Педагошкиот факултет-Скопје (математика-Комбинаторика со елементи) и на Универзитетот „Мајка Тереза“-Скопје (Информатика)?Јавно е дека тоа се случува, а ние како граѓани имаме право да побараме одговор. Треба јавно да одговори. Затоа што, може да се констатира дека има судир на интереси и злоупотреба на својата службена должност!!! Дали истиот обезбедил согласност за обавување на дополнителна дејност од институцијата која е надлежна за него? Дотолку повеќе што според новиот ЗВО: „едно лице неможе да биде избрано во насловно звање на повеќе од еден универзитет“. Тогаш како може да очекуваме дека гореспоменатата Агенција за квалитет на високото образование под раководство на именованиот Агим Рушити може да врши контрола на универзитетите каде се откриени и има доста незаконитости, кога самиот Агим Рушити е активен во незаконитости во високото образование! Тој целосно се залага и бара да биде вработен неговиот син Алмир Рушити на Универзитетот „Мајка Тереза“-Скопје. На истиот универзитет на студиската програма Царина и осигурување нема соодветен наставен кадар согласно ЗВО. На сето ова кумува владиниот функционер Агим Рушити, кој е миленик на политичката партија ДУИ. Затоа се обраќам до заменик на претседателот на Владата задолжен за политики за добро владеење г-ѓа Славица Грковска, да преземе активности согласно нејзините надлежности кон владини функционери и поставени во Инспекцискиот совет (ИС). И да испита: Зошто директорот за Квалитет на високото образование, молчи и недава никакви изјави за скандалите и корупција во високото образование, поконкретно на Универзитетот во Тетово, Универзитетот во Струга (на министерот Јетон Шаќири), Универзитетот „Мајка Тереза“-Скопје, МИТ… со плагијати, докторски плагијати на научни трудови, докторски дисертации и слично, кои преставуваат најголемиот срам за академската фела. Чин со кој се прегазува професионалната етика, моралноста на високото образование во Републиката! Ова е работа на Владата, ИС, Државниот просветен инспекторат, но овие надлежни институции не функционираат. Има взаемна соработка со раководните луѓе како што е со ректорот на Универзитетот во Тетово, ФОН-Скопје, универзитетот „Мајка Тереза”-Скопје, така го поставувам прашањето: Дали Африм Саљиу како раководител на секторот за високо образование за инспекциски надзор во високото образование е во улога на политички курир (ДУИ) го инструира Агим Рушити и ректорот Зеќири во врска со сите постапки кои ќе бидат превземени и го поучува ректорот во врска со постапувањата по одредени записници, решенија и други акти, се’ со цел ненавремено и нецелосно спроведување на постапки на констатираните недоследности од кои самите институции и ние граѓаните имаме последици. Затоа е време г-ѓа Славица Грковска да преземете конкретни чекори. Тоа го бараат сите граѓани во оваа држава! Марина Митревска и членовите од Одборот за евалуација се за сликање при посета на приватни универзитети. Дали може да го објави јавно и транспарентно извештајот за својата работа како претседател на овој одбор. Оваа професорка која се прошета од Одборот за акредитација до Одборот за евалуација ужива привилегии како функционер и затоа барам да ми одговори на моето прашање како граѓанин на оваа демократска држава. Да се знае поконкретно, професорот д-р Марина Митреска, нема извршено ниедна евалуација (вреднување) на ниеден јавен и приватен универзитет во Македонија. Во нормална и правна држава веднаш после вакви образовни криминални скандали во високото образование си поднесува оставка. Ама таму (нормални држави) постои високо развиена свест и чувство за одговорност и при помали аномалии во високото образование. А кај нас?! Кои се одговорни за ваквите аномалии во високото образование. Како го оправдуваат нивното постоење како орган, кога ништо не сработиле?! Самиот овој чин доволно говори за учество и самоучество во образовниот криминал во високото образование, состојби кои се загрижувачки и алармантни. Со какви проблеми се соочува Националниот совет Националниот совет за високо образование и научни истражуавачка дејност е формирана во јуни 2021 година, согласно ЗВО од 2018 година. За почитуваните читатели да им биде појасно дека Националниот совет како самостоен стручен орган тој треба да работи на обезбедување, оценување, развој и унапредување на квалитетот во високото образование и научно-истражувачката дејност во државава. Што е направено досега за остварување на овaа цел? По три години од донесувањето на ЗВО во јуни 2021 година, е формиран Националниот совет за високото образование и научноистражувачка дејност чиј претседател на овој совет е професор д-р Тодор Серафимовски. Према исказите на претседателот проф. д-р Тодор Серафимовски, кои се криминални, меѓу другото ќе изјави: „…Во изминатиот период, 15-члениот Совет работи на подзаконски акти и на новите правилници, усогласени со европските директиви, по кои треба да работат Одборот за акредитација и за евалуација. Правилникот за евалуација е донесен и веќе е во тек конкурс за надворешни експерти што ќе бидат вклучени во евалуацијата на домашните универзитети. Но, Правилникот за акредитација сеуште не е донесен поради тоа што тој одбор не одговорил на забелешките на Сенатот… Двата одбори, кои се во составот на Агенцијата за квалитетот на високото образование, не ја исполнуваат и нивната законска обврска да доставуваат шестмесечни извештаи до советот кој заедно со МОН е првостепена контрола на нивната работа… но, Владата треба да си востанови друга контрола, треба да има инспекциски служби во државата. Основно е да се дадат извештаи до Националниот совет, што им е законска обврска, а не ги пуштаат… Како ќе дојдеме побрзо до квалитет во високото образование ако ние меѓу себе не се почитуваме?“, Вели Серафимовски (Имаме 25 универзитети, дисперзијата доведе до пад на квалитетот на високото образование). Што се крие зад ваквиот однос на Агенцијата за квалитет во високото образование и нивните одбори, кои се владини поставени луѓе се потврдува фактот дека неработењето законито на Агенцијата за квалитет на високото образование, е аларм за одговорности на првите луѓе на овие од директорот Агим Рушити и претседателите и членовите на Одборите за акредитација и евалуација. Еве каде лежи корупцијата и криминалот во високото образование. Одговорност пред се треба да сноси и креаторот на овие состојби министерот за образование и наука Јетон Шаќири!!! Грковска вие сте на потег. Грковска, само ова видете од образовната корупција и да се испита (има и други). Се поставува прашањето кое е во интерес и на самите студенти на универзитетот „Мајка Тереза“-Скопје, до каде е постапката со извршениот контролниот инспекциски надзор од страна на Државниот просветен инспекторат (по моја преставка бр.09-1348 од 20.05.2022г.), каде што при истиот со записник и решение беа констатирани многубројни законски недоследности и како резултат на истата контрола беа поништени околу 20 (дваесет) на наставно – научни звања од проректор па се до доценти, професори и асистенти. Дали е на повидок нов скандал, што ќе ни приреди Државната комисија за одлучување во областа на инспекцискиот надзор и прекршочна постапка?! Деновиве ќе видиме!. Како е можно избор на Неритан Туркеши од соработничко звање во вонреден професор, нема континуитет во постапката за избор во наставно-научно звање, нема одлука за избор во наставно-научно звање доцент (спротивно на член 166 став 2,точка 4 од ЗВО) на кого при инспекцискиот надзор на личното досие му се утврдени незаконитости при избор во наставно-научно звање да истиот, покрај сето утврдено, биде унапреден во ДЕКАН на Факултетот за текнички науки, каде спаѓа и факултетот за ЦАРИНА. Дали тоа за Ректорот Академикот Зеќири преставува законска поволност или пак лична перцепција? Само да го потсетам ректорот Зеќири, од обавениот разговор во просториите во МАНУ со мене искажавте дека ќе работите законски. Но ова не е законски ректоре, ова е образовен криминал во високото образование. Се надевате на поволност да ви приреди Второстетената комисија за поплаки. На повидок ќе биде скандал! Во што се состои стравот на Ректорот на Мајка Тереза г-дин Зеќири, а во врска со објавување на јавни огласи за пополнување на местата во факултетот за Царина кои без соодветен кадар предават избрани професори кои немале соодветена просечна оценка за избор и се избрани како Доценти како што е случајот со Доцент Урим Азири, кој е избран за царински предмети без просечна оцена и од сосема друга област, замислете од Политички науки!? И сите други наведени во записникот од извршен надзор… Која е причината поради која не се избираат соодветни личности кои се од самата област!? Се поставува прашањето кои се законските обврски на Ректорот и на сите тела во Универзитетот „Мајка Тереза“-Скопје, дали обезбедување услови со кои треба да се гарантира наставно-образовниот процес или пак спроведување на лични или пак тесно (клански) групни интереси кои ги надминуваат законските одредби, дали правните одредби (содветна квалификација Докторат од областа, научно истражувачката дејност идр.) се битни во исполнување на законските услови или пак нечии препораки со лични амбиции. Ректорот и сите тела во Универзитетот се должни да пристапат кон решавање на наведените проблеми, бидејќи не знам дали се свесни дека тие се ДРЖАВНИ универзитети и се финансираат од наши стредства од стредствата на сите наши граѓани. Зошто совеста не проработува дека во тие институции се образуваат нови генерации кои требаат да бидат во соодветна област образувани од точни профилирани професори! До кога вака ќе се постапува самоволно и противзаконски и без чувство на лична морална одговорност, настрана кривичната која кога и да е ќе си биде на свое место по констатација од соодветните инсппекторати и органи. Дали објавувањето на јавни огласи за избор на професори на вашиот Факултет за царина, значи дека и понатака ќе продолжи да функционира (да не се избираат тие што се стручни професионални и достојни со критериум, правилник и стручни не по препорака и нечија нарачка со несоодветен професионален кадар-професори), и покрај тоа што од наши сознанија има такви точно профилирани и соодветни професори. Зошто основачот Собранието на Репубика Македонија не сака да именува преставници на јавните универзитети во Македонија? Согласно Законот за високо образование (Сл весник на РМ,бр.82/2018) универзитетите во Р.Македонија, треба да формираат Универзитетски совети. Универзитетскиот совет има најмногу 11 члена, во кои преставници именуваат Сенатите, Собранието на студентите, Стопанската комора и основачот Собранието на Република Македонија… (види член 104 од ЗВО). Сите именуваа преставници, освен основачот Собранието на Република Македонија. Преставниците на јавните универзитети во Македонија, како што велат, доставиле писмени барања до основачот, поконкретно до првиот спикер Таљат Џафери. Но до ден денес, од страна на ОСНОВАЧОТ нема никаков одговор повеќе од четири години?! Почитувани читатели, а и Вие основачи, треба да знаете и вие пратеници од позиција и опозиција, овие Совети вршат надзор врз законитоста на работењето, заштита на автономијата, согледувања на материјалните и кадровските ресурси, нивна примена или злоупотреба и т.н. Господа основачи, дали знаете што значи неименување членови од основачот СОБРАНИЕТО? Тоа значи, дека основачот не го интересираат јавните универзитети, што ги формирала државата!!! Засрамете се господа основачи!! Мора да додадам, дека тоа не е случајно. Зошто ако имате свои преставници, како што бара ЗАКОНОТ, најмалку еднаш годишно, ќе доставуваат информација – ИЗВЕШТАЈ до министерството надлежно за работата на високото образование и до сенатот на универзитетот. Тогаш нема каде да се бега од решавање на проблемите (кадар, средства за истражување, откривање на незаконитости и злоупотреби, плати и слично). Вака, ни лук јал, ни лук мирисал. Никој ништо не знае? (види чл.105 став 3 од ЗВО). Претседателе на Собранието – Таљат Џафери, Вие сте соучесник во образовниот криминал и корупција, имате одговорност што од 2018 година, не ја ставате оваа точка на дневен ред, и кој ти дал право да не го почитуваш Законот кој ТИ си го потпишал!? Затоа почитувани читатели високото јавно образование во Република Македонија е таму каде што е! Државата не ја интересираат јавните универзитети, а за приватните и да не зборуваме, кои свесно ги туркаат во криминал и корупција. Јавното обвинителство да ми одговори, го известуваме јавно и за сето погоре наведено бараме дали има отворено предмет за високата корупција во високото образование, за која за жал уценетите студенти не смеат јавно да проговорат, за самоволно работење во службените постапувања, за злоупотреба на службената положба и овластување, несовесното работење и други кривични дела од Кривичниот Законик со кои постапки и се нанесуваат материјална и нематеријална (нарушување на угледот на органите или институциите на државата) штета. Не ми се верува дека нема интерес да се пронајдат сите оние кои продаваат оценки, дипломи, оние кои ги плаќаат инспекторите за да ги ставаат под тепих овие криминали. Дали постои антикорупциска програма во Државниот просветен инспекторат и дали се планира да се донесе? Ова е прашање за директорот на ДПИ? Зошто МВР толку бавно ги води постапките за оние за кои има сомнеж дека злоупотребиле буџетски средства во својство на Ректор, проректори, декани, правници и други лица од државниот универзитет во Битола??? Во нормална држава реакцијата ќе беше силна и енергична. И криминалците ќе беа во затвор. Напред наведените образовни криминали и корупција ќе се достават до сите надлежни домашни институции и до амбасадите во Македонија. Борба против криминалот и корупцијата во високото образование!!! Доколку преземете содржина од оваа страница, во целост сте се согласиле со нејзините Услови за користење....

Денес Ви ја претставуваме листата на 100-те најголеми работодавачи во Македонија за 2021-та година. Овие компании се ТОП 100 НАЈГОЛЕМИ според бројот на вработени.Проектот „100 Најголеми“ содржи три категории – најголеми компании по приходи, добивка и број на вработени. Целта на проектот „100 Најголеми“ е да допринесе кон развој и јакнење на позитивната деловна клима низ промоција на позитивната деловна пракса на најголемите компании по приход, добивка и број на вработени. Ви напоменуваме дека предмет на рангирањето на 100 НАЈГОЛЕМИ се компаниите – трговски друштва во приватна сопственост. Ранг листата не вклучува правни лица, банки, осигурителни компании, државни институции, компании во државна сопственост и останати правни лица кои не се регистрирани согласно законот за трговски друштва. Листата можете да ја погледнете ТУКА....